arch/ive/ief (2000 - 2005)

Het einde van Haider?
Tot op het laatste ogenblik hoopte Haider om zijn stunt van 1986 nog eens over te doen. Toen slaagde hij er als kersverse partijleider in om zijn partij die nochtans in de coalitie zat, als dé oppositiepartij te profileren door op populistische wijze in te spelen op reëel ongenoegen. Dit bleek een succesvolle strategie, de FPÖ van Haider haalde een denderende overwinning. Het versterkte meteen ook de positie van Haider binnen de FPÖ.

Haider was met het oppositie voeren tegen de eigen rangen (de eigen ministers) in 1987 niet aan zijn proefstuk toe. Bij de presidentsverkiezingen van 1986 riep de FPÖ in Karinthië, toen reeds een bastion van de rechtervleugel van de FPÖ, op om niet voor de FPÖ-kandidaat te stemmen omdat deze te liberaal was. In de plaats daarvan werd opgeroepen voor een kleine scheurpartij, de National-Freiheitliche Aktion (NFA) van Otto Scrinzi. Door de verkiezingsnederlagen en de interne twisten verliest de liberale vleugel van de FPÖ de controle over de partij. Op het congres van 1986 in Innsbrück slaagt de radicale groep "Lorenzer Kreis" erin de controle over de partij over te nemen. Haider gebruikt ook het succes van zijn partij in de thuisbasis Karinthië om zijn positie te versterken (in '89 werd hij in die provincie reeds kanselier nadat de FPÖ een coalitie sloot met de conservatieve ÖVP).

Bij de huidige verkiezingen was duidelijk dat Haider hoopte om opnieuw vanuit het niets tevoorschijn te komen op basis van een oppositie-campagne. Dat hij daartoe de eigen ministers het mes in de rug moest steken, maakte hem blijkbaar weinig uit. Haider verloor hierdoor wel één van zijn ministers die overliep naar de conservatieve ÖVP. Tot op de verkiezingsdag zelf liet hij zich optimistisch uit. Het resultaat was echter anders dan gehoopt door Haider.

Het gevaar voorbij?

Een aantal burgerlijke kranten jubelde de dag na de verkiezingen. Na de Lijst Pim Fortuyn wordt nu ook de FPÖ van de kaart geveegd, het einde van extreem-rechts is in zicht. Dat is een bijzonder oppervlakkige analyse die geen rekening houdt met de specifieke situatie. Het is niet correct om de LPF zomaar te vergelijken met de FPÖ, laat staan met het Vlaams Blok. De LPF is een onsamenhangend geheel waarbij enkel het populisme aanwezig is, terwijl partijen als de FPÖ en het Vlaams Blok wel een stevige partij vormen ook al lijkt de interne verdeeldheid binnen de FPÖ groter te zijn dan bij het Blok. Het is correct dat ook het FPÖ en het Vlaams Blok op electoraal vlak groot worden door het gebruiken van populistische methoden, maar bij de LPF is die methode een "partij" op zich geworden.

Als er de afgelopen jaren iets aangetoond is in Europa, is het wel dat we voorzichtig moeten zijn vooraleer een extreem-rechtse formatie afgeschreven wordt. Denk maar aan Frankrijk waar het einde van Le Pen enige jaren terug bejubeld werd nadat een groot deel van het partijkader afsplitste om de MNR te vormen onder leiding van Mégret. Bij de presidentsverkiezingen in april stond Le Pen er echter opnieuw. Hoe was dit mogelijk? De burgerlijke media stond met de mond vol tanden. Nochtans was het duidelijk dat de traditionele politici bijzonder gehaat waren door hun beleid dat enkel gericht is op de belangen van de grote bedrijven en de banken, waar enkel de winst telt. Dat daarbij een steeds groter wordende groep uit de boot valt, lijkt de traditionele politici koud te laten. Het is logisch dat velen op zoek gaan naar een alternatief op de gevestigde partijen. Extreem-rechts speelt daar op populistische wijze op in door zich voor te stellen als de echte oppositie. Bij gebrek aan sterke tegenbewegingen op straat die beschikken over een politiek verlengstuk, kan extreem-rechts daar bovendien tot op zekere hoogte in slagen. Het was evenwel veelzeggend dat bij de eerste ronde van de Franse presidentsverkiezingen de trotskistische kandidaten samen 11% van de stemmen haalden en aantoonden dat afkeer van de traditionele politici ook op een echt radicale wijze kan gekanaliseerd worden. In die zin vormden die trotskistische kandidaten de belangrijkste concurrent bij het kiespubliek van Le Pen.

De steile opgang van radicaal rechts, zei het dan de rechts-populistische versie, werd ook duidelijk in Nederland. Jarenlang werd voorgehouden dat dit in Nederland niet mogelijk zou zijn, maar de partij van Fortuyn slaagde er wel in om bijzonder snel te groeien. Omwille van de onstabiele basis van het populisme was een even snelle beweging in omgekeerde richting echter ook mogelijk...

We mogen niet te vroeg juichen over de ondergang van het FPÖ. Met een regering geleid door de conservatie ÖVP wordt een nieuwe aanval op de werkenden en de armste lagen van de bevolking voorbereid. Als het protest tegen deze aanval niet gekanaliseerd wordt doorheen acties en bewegingen van waaruit aan een politiek verlengstuk gewerkt wordt, kan de FPÖ (of een variant ervan) snel opnieuw groeien. Dat is enkel te vermijden door een sterke en bewuste linkerzijde.

Lessen voor België

Een aantal politici, waaronder de onvermijdelijke Hugo Coveliers, zien in de Oostenrijkse verkiezingsuitslag een bevestiging van hun standpunt. Zij stellen immers dat het Vlaams Blok mee aan de macht moet komen en dat dan wel zal duidelijk worden waar ze echt voor staan.

Dat is een bijzonder kortzichtige visie van machtspolitici die last lijken te hebben van een ingebakken cynisme. Ze hopen dat hun eigen falen minder duidelijk zal zijn voor bredere lagen door alle hoop te stellen op het falen van anderen. Verder dan deze erg cynische logica waar de gewone bevolking het slachtoffer van is, komen ze niet.

In die zin was de analyse van voormalig FPÖ-kopstuk Riess-Passer correct toen ze stelde dat het Haider was die zelf instond voor de verkiezingsnederlaag. De traditionele partijen kloppen zichzelf op de borst, maar hebben dat enkel door de onvoorzichtigheid van Haider te danken. Het zijn ze niet zij die verantwoordelijk zijn voor de verkiezingsnederlaag van de FPÖ.

De voorstanders om het Blok aan de macht te laten, hebben het er blijkbaar voor over dat het Vlaams Blok haar programma zou kunnen in de praktijk omzetten en bvb. net als in Vitrolles (waar het FN aan de macht was) zou kunnen overgaan tot het uitzuiveren van de bibliotheek, het opdoeken van culturele verenigingen die niet 'volkseigen' genoeg zijn, het systematisch aanpakken van politieke tegenstanders,...

Moeten we zo'n risico nemen? Volgens LSP alvast niet. Uiteraard zullen de traditionele politici geen antwoord vinden op het Vlaams Blok waardoor zij aan de lopende band theorieën moeten uitvinden. We moeten echter geen vertrouwen stellen in die traditionele politici. Het zal enkel door de uitbouw van een consequente oppositie zijn, een linkse oppositie, dat het Blok op termijn zal kunnen teruggedrongen worden.