arch/ive/ief (2000 - 2005)

De zware problemen van Enron, WorldCom and Vivendi-Universal (VU) staan niet los van elkaar. Er zijn meerdere lessen te trekken uit een onderzoek ervan. Deze problemen brengen de zware gebreken of zelfs mislukkingen in het beurssysteem aan het licht. Dit werd recentelijk toegegeven door de meerderheid van de media en specialisten.

Het idee zelf van wat we vandaag onder onderneming verstaan moet in vraag gesteld worden. Een onderneming wordt gezien als een financieel object waarvan de marktwaarde ten alle koste moet verhoogd worden: aankopen van aandelen, fusies, verkopen van minder winstgevende sectoren, fondsen verzamelen,... De ondergang en het bankroet van Enron had niets te maken met zijn industriële activiteit - het kopen en verkopen van gas en electriciteit - maar is enkel en alleen het resultaat van zijn financiële activiteiten. Ondanks de stroom van steeds risicovollere leningen aangegaan om winstgevende fusies en aankopen te financieren, bood Enron geen reële bijdrage tot het functioneren van de energie-markt. De markt werd nauwelijks beïnvloed door het verdwijnen van Enron.

Ook Vivendi-Universal is een financiële holding geworden die gegrondvest is op het opstapelen van financiële objecten waar geen industriële samenhang in te vinden is, maar die als doel hebben financiële meerwaarde te creëren voor haar aandeelhouders. Dit verklaart de ongecontroleerde hiaten die de crisis veroorzaakten tussen de traditionele sector van de ex-Compagnie Générale des Eaux en de activiteiten verbonden met de nieuwe economie.

Wat eveneens in vraag moet gesteld worden is hoe bekwaam de financiële markten zijn in het reguleren van de productieve sector. In het nieuwe aandeelhouderskapitalisme wordt de beurs verondersteld een driedubbele rol te spelen. Ten eerste moet het ondernemingen financieren. Nu wordt duidelijk dat dit niet echt het geval is: de laatste jaren is de netto uitgave van aandelen voor ondernemingen (het bruto getal min het terugkopen van aandelen door het bedrijf zelf met dividenden) negatief geworden in Europa. In de Verenigde Staten was dit reeds het geval. Dit wil zeggen dat ondernemingen meer geld geven aan hun aandeelhouders dan dat zij van hen krijgen.

De tweede functie van de beurs is de handelswaarde van de ondernemingen te doen toenemen. Ook aan deze functie dient getwijfeld! De absoluut onrealistische niveaus die aandelen behalen zowel in de nieuwe technologiesector als in de traditionele sector (zoals Enron) tonen aan dat de noteringen op de aandelenmarkt geen ernstige aanduiding zijn van de reële waarde van een onderneming.

Tenslotte wordt de beurs verondersteld de herstructurering van de economie aan te moedigen. Aandelen spelen daarbij de rol van wisselgeld tijdens een overname. We zien echter dat in bijna alle gevallen de re-organisaties enkel om financiële redenen gekozen werden en dat er helemaal geen coherente industriële samenhang aan de basis van de keuzes lag.

Wij staan tegenover een fundamentele tegenspraak: aan de ene kant domineert de beurs het nieuwe kapitalisme, aan de andere kant heeft de beurs aangetoond niet in staat te zijn om nieuwe ondernemingen keuzes te laten nemen die hun lange termijn ontwikkeling verzekeren. De vermaarde zelfregulerende markt theorie werkt niet! De aandeelhouders en meer specifiek de investeringsfondsen, dringen ondernemingen op om zich te conformeren aan korte termijn financiële normen ('bench marketing' heet dat dan). Dit is wat het management van Enron, WorldCom en Vivendi-Universal ertoe bracht hun rekeningen te manipuleren zodat ze de verwachte resultaten zouden kunnen voorleggen.

De andere actoren op de financiële markt die verondersteld worden controle uit te oefenen op de ondernemingen bezorgen niet het tegengewicht dat hun rol voorschrijft. Directies van ondernemingen beschouwen hen vaak als actieve of passieve bondgenoten. Dit was zo voor auditfirma's (bijvoorbeeld Andersen), voor regulerende overheden (beurscommissies), maar ook voor handelsbanken, beursagentschappen, financiële analisten, en beursjournalisten. Het is het vermelden waard dat het meest in het oog springende economische en sociale fiasco plaatsvond in de telecommunicatie, net die sector die de vrije handelssupporters als voorbeeld zagen van de zelfregulatie van de markt.

Kort en bondig, de huidige gebeurtenissen bevestigen wat de geschiedenis ons reeds leerde: het kapitalisme kan zichzelf niet reguleren. Aan zichzelf overgelaten kan het enkel leiden tot enorme vernieling. Een vernieling waarvoor bovendien de werknemers en op een ruimere schaal het gewone publiek over de hele wereld opdraaien.

De belangrijkste mechanismen van het beurskapitalisme zijn in crisis en grondige hervormingen zijn nodig. De belangrijkste doelstelling zou moeten zijn de dramatische impact van financiële markten op ondernemingen en de gehele economie te reduceren.

Twee hervormingsprincipes zijn primordiaal: de eerste moet erop gericht zijn private ondernemingen een andere betekenis te geven. Een onderneming zou moeten gedefinieerd worden niet als "object in eigendom van aandeelhouders" maar als "gemeenschap van belangen". Het einddoel moet niet zijn winst maken maar het creëren van jobs en welvaart. Waar wij vanaf moeten is het concept van directies van ondernemingen die als belangrijkste taak hebben de winst van de aandeelhouders te bewerkstelligen. Dit houdt het veranderen van recente wetgeving in zodat de rechten van alle partners in een onderneming erkend worden, op de eerste plaats die van de werknemers. De vaardigheden van de werknemers zijn de belangrijkste bron van waarde in de huidige economie. De nieuwe wetten moeten dan ook hun rechten versterken en de macht van het ondernemingskapitaal beperken.

De tweede reeks hervormingen moet terugkomen op de overdreven terugdringing van de handelsbeperkingen en de rol van de staat terug versterken, vooral om een sterke publieke sector in stand te houden. Dit houdt eveneens in dat het administratieve toezicht versterkt wordt, inclusief efficiënte publieke instellingen voor financiële controle op Europees en internationaal niveau.

Het heeft geen zin te wachten tot regeringen en internationale instellingen spontaan rekening houden met de huidige situatie en uit zichzelf orde op zaak stellen en daarbij het neo-liberale dogma doorbreken. De hervormingen die wij zojuist voorstelden zullen nooit tot stand komen tenzij vanuit een sociale beweging, die sterk genoeg is om ze op te eisen op nationaal en internationaal niveau. De beweging tegen financiële globalisering, waar ATTAC deel van uitmaakt, wijst de weg voorwaarts.

___________________________

De auteur van dit artikel, Dominique Plihon is econoom, professor aan de Universiteit Parijs-Noord en voorzitter van de Wetenschappelijke Raad van ATTAC Frankrijk.
De vertaling is van Leona Maes, lid van Attac Vlaanderen.
Dit artikel mag/moet vrij verspreid worden mits bronvermelding.

_____________________________

Zand in de machine* 24 september 2002
(* Opvolger Heet van de Naald)

Gedaan met sluiten ! (het vervolg) - door Raf Verbeke
De duidelijke eis van FCI/Framatone en 1200 betogers

De schandaalsfeer die vandaag de dag rond menig concern hangt is vele avonden hoofdpunten van de televisiejournaals. Meestal gaat het om sjoemelen, verduisteren en andere praktijken die de 'aandeelhouders' benadelen. Bijna nooit gaat het om de andere, rechtstreeks benadeelden, de vrouwen en mannen die die concerns met hun arbeid groot gemaakt hebben. De koersen van de aandelen zakken en moeten door goed nieuws weer opgetrokken worden. Goed nieuws in aandelenland is meer winsten. Om meer winsten te maken heb je minder kosten nodig. Mensen die in je bedrijf werken en die je moet betalen zijn kosten, ontsla ze en je kosten verminderen. FCI, Duferco Clabecq, Tessenderlo-Chemie, Alcatel,... allemaal bedrijven waar banen op de tocht staan, vele banen. Bij FCI in Mechelen weten ze ervan mee te spreken, maar lijdzaam ondergaan is niet aan hen besteed.

Groenwassen en blauwwassen - door Rob Bleijerveld
Transnationaal ondernemen in een Verenigde Naties structuur

Tien jaar geleden, op de Earth Summit in Rio, beloofde het transnationale bedrijfsleven aan duurzame ontwikkeling te werken. Deze belofte zijn ze - zoals te verwachten was - niet nagekomen. In plaats daarvan zette het bedrijfsleven gesofisticeerde marketingscampagnes op waar het zich van zijn meest groene zijde liet zien. In de praktijk veranderde er uiteraard niets.

Objectief Bagdad - door Alain Gresh
Oorlog willen we, oorlog zal er zijn

De Verenigde Staten hebben ingezet op een oorlog met Irak. De eerste 'preventieve' oorlog van de 21ste eeuw. Dat het handbest van de Verenigde Naties dit niet toestaat hoeft geen bezwaar te zijn, Bush en consoorten hebben maling aan afspraken die hen niet uitkomen. Immers, de verliezer betaalt de oorlog wel. De opbrengst van de olie die de overwinning rijkelijk naar de Verenigde Staten zal vloeien zal hoge herstelbetalingen, of zeg maar de financiering van de oorlog, mogelijk maken. Twee keer prijs, én de olie én de opbrengst ervan. Zeer aanlokkelijk, dat wel maar ongevaarlijk ?...

Palestina heeft je nodig !
Twee jaar Intifada II

Nu de Tweede Intifada op 28 september haar trieste tweede verjaardag nadert, maakt het Actieplatform Palestina de balans op. Afgelopen weekend heeft de Israëlische agressie nog maar eens een nieuw hoogtepunt bereikt. Daarom roept het Actieplatform Palestina 28 september opnieuw uit tot nationale actiedag rond de boycot van Israëlische landbouwproducten. Deze actie moet de centrale eis versterken: de stopzetting van de Israëlische bezetting en de oprichting van een soevereine leefbare Palestijnse staat.

(Indien je voortaan een tweewekelijkse update wil ontvangen van de nieuwe artikels in zand in de machine, stuur een e-mail naar francis@attac.be met 'abonnement zand in de machine' in het subject-veld).