arch/ive/ief (2000 - 2005)

Vier jaren in eenzame opsluiting
Thomas Meyer-Falk

Op 3.8.2002 zal ik vier jaar aan één stuk in Duitse gevangenissen in isolatie, d.w.z. in "eenzame opsluiting" zoals dat volgens de strafuitvoeringswet heet, hebben doorgebracht en daarvoor zat ik van Oktober 1996 tot Mei 1998 in isolatie.

In het volgende zal ik in een eerste deel de in Duitsland geldende wettelijke bepalingen voor de eenzame opsluiting becommentariëren(I), in een tweede deel zal ik de situatie vanuit het gezichtspunt van de conventie van de rechten van de mens belichten (II), om dan in een derde en laatste deel over mijn eigen ervaringen te berichten (III) - overwegend zal ik de mannelijke spreekvorm gebruiken, om de tekst makkelijker leesbaar te maken; bedoeld worden echter steeds ook de vrouwelijke gevangenen!

I.)Eenzame opsluiting volgens de Strafuitvoeringswet

De Duitse strafuitvoeringswet regelt in de artikels 88 en 89 de zogenaamde "bijzondere beveiligingsmaatregelen". In de regel wordt namelijk, in tegenstelling tot bijv. eind 19de eeuw, uitgegaan van "gemeenschapsopsluiting".

Gevangenen in strafhechtenis moeten gezamenlijk arbeiden en vrijetijdsactiviteiten in gemeenschap beoefenen.

Als er echter op grond van "gedragingen of geestelijke gesteldheid verhoogd vluchtgevaar of gevaar voor geweldpleging tegen personen of zaken, of gevaar voor zelfmoord of zelfverminking" is, kan het hoofd van de instelling "bijzondere beveiligingsmaatregelen" instellen.

Daarbij voorziet §88 afd. 2 nr. 3 van de strafuitvoeringswet in een kortstondige afzondering, b.v. in acute, slechts enkele uren durende crisisgevallen, daartegenover voorziet §89 van de strafuitvoeringswet in een "onafgebroken afzondering van een gevangene", ook langdurig toegestaan, zolang dit "noodzakelijk" is.

Volgens de Duitse rechtspraak moet het instellingshoofd onderzoeken of er geen minder drastische maatregelen zijn die volstaan, daarnaast eist het Grondwettelijk Hof dat steeds het noodzakelijkheidsgebod gerespecteerd wordt.

Eenzame opsluiting betekent dat de gevangene ruimtelijk permanent van de anderen wordt gescheiden; al naargelang de graad van isolatie wordt hem ook de deelname aan de gemeenschappelijke dagelijkse wandeling (duur: 60 minuten) en aan de wekelijkse eredienst geweigerd. De gevangene heeft in dit geval enkel rechtstreeks contact met het gevangenispersoneel, briefwisseling wordt niet beperkt, maar strikt bewaakt.

In de regel gaat het uitvoeren van eenzame opsluiting gepaard met omvangrijke andere veiligheidsmaatregelen, zoals daar zijn: ontzegging of onthouding van voorwerpen (d.i. in plaats van steeds over een scheermes of nagelschaar te "mogen" bezitten, worden deze artikelen slechts voor 15-30 minuten aan de gedetineerden overgelaten en na gebruik onmiddellijk uit de cel verwijderd), ketenen van de gevangenen voor het verlaten van de cel (de gevangene mag zich buiten de cel enkel geboeid bewegen), inkorting van de bezoekduur (wegens verhoogde personeelsinzet, volgens het standaardreglement is slechts 60 of 90 minuten bezoek mogelijk, de modaliteiten variëren van inrichting tot inrichting), verbod op bezit van "gevaarlijke" muziekinstrumenten, en veel meer.

Duurt de eenzame opsluiting langer dan 3 maanden, dan moet volgens §89 II, 1 van de strafuitvoeringswet de toestemming van het ministerie van justitie van de betreffende deelstaat verkregen worden. Er is mij geen geval bekend waar het ministerie die toestemming heeft geweigerd.

Veelal wordt er (zelfs in gevangenmiddens) van uitgegaan dat eenzame opsluiting in de tijd begrensd moet zijn en ook in de literatuur wordt geëist, zich beroepend op een "alternatief ontwerp" van de strafuitvoeringswet van 1973, dat deze vorm van opsluiting maximaal 4 weken per jaar mag duren.

Volgens de geldende strafuitvoeringswet en in de praktijk blijven zulke eisen ongehoord. Zo zitten gevangenen ook wel 5, 7 en meer jaren in isolatie.

Toegegeven, het gaat hier om een kleine kring van gedetineerden.

II.) Eenzame opsluiting in het licht van de mensenrechten

Artikel 3 van de Europese Conventie voor de Mensenrechten uit 1950 verbiedt foltering en de onmenselijke of vernederende behandeling of straf.

Specifieke voorschriften betreffende isolatie vinden we in de ECMR niet, waardoor gevangenen na het doorlopen van de binnenlandse gerechtelijke wegen (arrondissements-/deelstaats- en grondwettelijk gerechtshof) zich slechts op basis van dit artikel 3 tot het Europese gerechtshof voor de mensenrechten kunnen wenden.

In de jaren '70 van de vorige eeuw bepaalde de Europese Commissie voor de Mensenrechten in Straatsburg, op basis van de verzoekschriften van de RAF gevangenen, wanneer van isolatiefolter en wanneer van "legitieme" isolatie volgens de Commissie sprake zou kunnen zijn.

We kunnen al vooraf opmerken dat de Commissie en het Hof tot nu toe geen enkel geval als isolatiefolter heeft erkent, maar de aangeklaagde staten steeds in het gelijk hebben gesteld, wat niemand echt zou moeten verbazen.

In het besluit van 8.7.78 (AZ: 7572/76 e.a., gepubliceerd in « Europaeische Grundrechtezeitschrift », 1978, blz. 314 e.v.) voert de bovenvermelde kommissie aan dat Baader, Ensslin en Raspe onderworpen waren aan buitengewone detentievoorwaarden, maar die zouden noodzakelijk zijn om op te treden "in overeenstemming met hun gevaarlijkheid"…

Na de - tot vandaag geldende - rechtsspraak van Straatsburg, kan pas echt gesproken worden van een overtreding tegen Artikel 3 van de ECMR bij een op verstoring van de persoonlijkheid gerichte eenzame opsluiting, welke met een zintuiglijke isolatie en een "een volledige sociale isolatie" verbonden is.

Een zintuiglijke isolatie doet zich echter al niet meer voor als de gevangenen bijv. een venster, boeken en een radio ter beschikking heeft.

En wat betreft de sociale isolering wordt lapidair vastgesteld dat er slechts van een "relatieve sociale isolering" sprake was, maar niet van een "feitelijke cel-isolering", want zij mochten hun advocaten en aanverwanten op bezoek ontvangen.

Bovendien, als de staat kan "bewijzen" dat het niet de bedoeling was de persoonlijkheid of geesteskracht te verstoren, dan hebben maatregelen zoals eenzame opsluiting geen onmenselijk of vernederend karakter.

Gemeten aan deze maatstaven en indachtig het feit dat deze Europese instantie door Europese staten wordt gefinancierd, is het een uitzichtloze onderneming om daar te bekomen dat de eenzame opleiding erkend wordt als een overtreding van artikel 3 van de ECMR.

III.) Eigen ervaringen

Wegens verdenking van verhoogd vluchtgevaar, wat ook de verdenking inhoudt dat ik gijzelaars kan nemen, een muiterij initiëren of, op grond van mijn geattesteerde aversie tegen deze staat en deze justitie, gevangenisjuristen aanvallen, zit ik sinds meerdere jaren in isolatie; van de bijna 6 jaar zit ik nu 5 jaar en 9 maanden in eenzame opsluiting, waarvan enige jaren ook met de eerder vermelde boeien voor het verlaten van de cel. D Ik heb niemand daadwerkelijk verwond tijdens mijn gevangenschap, waarop de gevangenisautoriteit zegt dat zij er niet voor voelt om een dergelijk voorval af te wachten. Ik beschouw het als mijn legitiem recht voor mijn vrijheid te vechten, het gerecht beschouwt zulke gedachten, zoals o.a. uitspraken dat de revolutionaire strijd noodzakelijker is dan ooit, als bewijs van mijn "gevaarlijkheid" en "onredelijkheid".

Begin Juli 2002 werd ik nu - opnieuw uit "veiligheidsoverweging" - naar de strafinrichting Stuttgart-Stammheim overgebracht, aangezien na 4 jaar isolatie in Bruchsal mijn houding niet veranderd is, ik me te vertrouwd heb kunnen maken met de gang van zaken, en men daarnaast de daar aanwezige veiligheidscel wil saneren. Drie maanden, aldus de mededeling, moet ik in Stammheim blijven en ik zit hier nu in dezelfde veiligheidsafdeling waar ik reeds van 1996 tot 1998 zat.

Gevolgen van isolatie die ik bij mezelf merk, zijn: geringe frustratietolerantie, hoge stressgevoeligheid, latente concentratiemoeilijkheden bij bezoeken van kamerad(inn)en en vriend(inn)en. Het tijdsgevoel begin ik evenzeer te verliezen, zo kan ik bijna helemaal niet zonder behulp van een kalender vaststellen of iets eergisteren, een week geleden, een maand of een jaar geleden is gebeurd. De mens wordt teruggeworpen op zichzelf, bevindt zich in een voortdurende innerlijke dialoog, wat dan de concentratie bij bezoeken aanzienlijk bemoeilijkt, daar de aandacht plots naar buiten moet worden gericht.

Ondanks deze negatieve uitwerkingen lijdt ik niet onder de isolering, want enerzijds heb ik enige briefwisseling en de daardoor toekomende weldoende solidariteit, anderzijds denk ik aan alle gevangen kamerad(inn)en wereldwijd, die onder omstandigheden opgesloten zijn waar wij bij zouden huiveren. Wat zij moeten doorstaan, kan niet vergeleken worden met de omstandigheden hier.

Terwijl ik me in het begin zwaar beklaagde over mijn eenzame opsluiting, ben ik daar vandaag van afgestapt, want in vergelijking met andere staten zou het een ontoelaatbare relativering van het begrip isolatiefolter betekenen, moest men de huidige situatie in Duitsland betreffende eenzame opsluiting als folter klassificeren.

Desondanks is eenzame opsluiting een aanval op de menselijke waardigheid!

Thomas Meyer-Falk
c/o JVA
Aspergstrasse 60
70439 Stuttgart
Germany

(vVertaling door het abc-gent. Voor meer info over Thomas Meyer-Falk, zie onze website}