arch/ive/ief (2000 - 2005)

New book . . . LIBERATION BY OPPRESSION:
A COMPARATIVE STUDY OF SLAVERY AND PSYCHIATRY
Thomas Szasz

0-7658-0145-0
Cloth. 370 pp.
$39.95
April 2002
New Brunswick, New Jersey: Transaction Publishers

Originally called mad-doctoring, psychiatry began in the seventeenth century with the establishing of madhouses and the legal empowering of doctors to incarcerate persons denominated as insane. Until the end of the nineteenth century, every relationship between psychiatrist and patient was based on domination and coercion, as between master and slave. Psychiatry, its emblem the state mental hospital, was a part of the public sphere, the sphere of coercion.

The advent of private psychotherapy, at the end of the nineteenth century, split psychiatry in two: some patients continued to be the involuntary inmates of state hospitals; others became the voluntary patients of privately practicing psychotherapists. Psychotherapy was officially defined as a type of medical treatment, but actually was a secular-medical version of the cure of souls. Relationships between therapist and patient, Thomas Szasz argues, was based on cooperation and contract, as is relationships between employer and employee, or, between clergyman and parishioner. Psychotherapy, its emblem the therapist's office, was a part of the private sphere, the contract.

Through most of the twentieth century, psychiatry was a house divided-half-slave, and half-free. During the past few decades, psychiatry became united again: all relationship between psychiatrists and patients, regardless of the nature of the interaction between them, are now based on actual or potential coercion. This situation is the result of two major "reforms" that deprive therapist and patient alike of the freedom to contract with one another: Therapists now have a double duty: they must protect all mental patients-involuntary and voluntary, hospitalized or outpatient, incompetent or competent-from themselves. They must also protect the public from all patients.

Persons designated as mental patients may be exempted from responsibility for the deleterious consequences of their own behavior if it is attributed to mental illness. The radical differences between the coercive character of mental hospital practices in the public sphere, and the consensual character of psychotherapeutic practices in the private sphere, are thus destroyed. At the same time, as the scope of psychiatric coercion expands from the mental hospital to the psychiatrist's office, its reach extends into every part of society, from early childhood to old age.

Thomas Szasz is professor of psychiatry emeritus at the State University of New York Health Science Center in Syracuse, New York and Adjunct Scholar at the Cato Institute, Washington, DC. He is the author of over two dozen books in fifteen languages, including The Myth of Mental Illness and most recently, Pharmacracy: Medicine and Politics in America.

"GEESTESZIEKTE BESTAAT NIET", een gesprek met psychiater Thomas Szasz.

Dr. Thomas Szasz, een Amerikaanse psychiater die internationale bekendheid geniet, was een aantal jaren geleden in Brussel op een hoorzitting rond sexueel misbruik en andere schendingen van mensenrechten in de psychiatrie. Jan Boeykens van de Antwerpse Radio Centraal interviewde hem toen. Wat dat opleverde lees je hieronder:

Thomas Szasz wordt gezien als één van de meest belangrijke hedendaagse schijvers inzake psychiatrie en bracht het grootste deel van zijn leven door als professor psychiatrie aan de Staatsuniversiteit in Syracuse (New York).
Hij schreef tientallen boeken, waarvan de meesten handelden over de geschiedenis van de psychiatrie en over de uitsluiting van psychiatrische patienten en andere minderheidsgroepen in onze samenleving.
Eén van zijn laatste boeken, "Cruel Compassion", wijst op de sociale kontrole die door middel van de psychiatrie wordt uitgeoefend op de mensen die om één of andere reden sociaal ongewenst zijn.

Welk werk ziet u als uw belangrijkste boek ?

"The Myth of Mental Illness" is mijn meest bekende en waarschijnlijk belangrijkste boek, alhoewel het idee dat aan de grondslag ligt van dit boek een vrij oud en vrij simpel idee van mij is, namelijk dat er geen geestesziekte bestaat. Afwijkend gedrag zoals homosexualiteit bijvoorbeeld kan zeker niet gezien worden als een geestesziekte alhoewel dit in het verleden vaak zo gezien werd.
Schizofrenie is bijvoorbeeld een etiket dat meestal wordt gekleefd op mensen die niet kunnen of die niet willen werken, mensen die dakloos zijn, of op moordenaars die op deze wijze voor hun daden gestrafd worden.

Wat is uw definitie van gezondheid en ziekte of van "geestelijke gezondheid" en "geestesziekte" ?

Gezondheid houdt de afwezigheid van ziekte in. Wat "ziekte" is, is trouwens zeer sterk cultureel bepaald en hangt af van diegenen die het begrip "ziekte" definiëren.
De patient definieert ziekte gewoonlijk als een zich niet goed voelen. Dokters hebben allerlei definities.
In de middeleeuwen geloofde men bij ziekte dat de lichaamssappen niet goed in evenwicht met elkaar waren. In de 19e eeuw werd ziekte gedefinieerd als een abnormaliteit; als een orgaan- of weefselafwijking zoals in het geval van tuberculoze bijvoorbeeld.
Vandaag bekijken mensen het fenomeen "ziekte" op een zeer ruime manier.
Alles wat iemand stoort, wat iemands functioneren schaadt , iederéén die sociaal afwijkt , wordt gezien als een zieke of een ziekte.
Wat is een religie? Wat is een huwelijk? Al deze belangrijke concepten zijn in de loop van de voorbije eeuwen ernstig veranderd.
Het huwelijk werd vroeger gezien als een onverbrekelijke band tussen man en vrouw, terwijl het vandaag mogelijk is om 3 of 4 keren te huwen. Zoals voor het begrip "ziekte" kan men zich de vraag stellen : wat is een huwelijk ?

U hebt eens gezegd dat de opvattingen rond geestelijke gezondheid veel te maken hebben met macht.

Welja, alle definities inzoverre dat zij wettelijke gevolgen hebben of kunnen hebben, zijn verbonden met macht.
Wie definieert bijvoorbeeld wat een misdaad is of wat een snelheidsbeperking is?
Wie bepaalt waar iemand zijn auto kan parkeren?

U verwees in uw boeken regelmatig naar nazi's, communisten enz.

Het is inderdaad zo dat totalitaire staten definities van "geestesziekte" hebben die duidelijk bedoeld zijn om mensen te bespotten en belachelijk te maken.
Schrijvers en kunstenaars die destijds uit Rusland weggingen, werden vaak "geesteszieken" genoemd.
In de Westerse wereld gebeuren gelijkaardige dingen. Wie zegt dat het medisch correct is om iemand die bvb. zelfmoord wenst te plegen, "geestesziek" te noemen ?

U verwijst ook regelmatig naar de literatuurgeschiedenis, naar figuren zoals George Bernard Shaw, Molière, Shakespeare ... Welk verband ziet u hierbij met geestelijke gezondheid en geestelijke gezondheidszorg ?

Om het nogmaals te herhalen: ik hou niet van termen zoals geestelijke gezondheid en geestesziekte. Zij betekenen immers niets.
Er is alleen maar leven. Mensen leven en dat is wat de literatuur, grote schrijvers,
novelschrijvers, dramaturgen enz. beschrijven namelijk hoe mensen leven, welke conflicten er tussen mensen ontstaan en hoe zij die oplossen.
Alle grote schrijvers, zoals Tolstoi, Dostojewsky en Kierkegaard, en de bijbel vertellen ons hoe mensen leven en hoe zij omgaan met hun problemen.
Personages zoals Macbeth, Hamlet, Othello, waarover ik regelmatig schreef, illustreren menselijke conflicten. En Shakespeare loste deze conflicten op zonder hierbij te verwijzen naar psychiatrie of naar concepten rond geestelijke gezondheid.
Bovendien deed hij dat op een veel humanere en intelligentere manier dan dat wij dat doen.
Mijn verwijzing naar George Bernard Shaw heeft te maken met de kritische kijk die hij op medische beroepen en op het uitoefenen van beroepen in het algemeen.
Door hun monopolistische en autoritaire houding en door te zeggen dat niemand zonder hun hulp verder kan, worden mensen door de uitoefenaars van bepaalde beroepen in de war gebracht en uitgebuit.
Shaw was niet alleen een criticus maar ook een satiricus. Hij hekelde de sociale conventies en de bestaande sociale gewoonten.

Herkent u zich ook in een filosoof als Bertrand Russell?

(lacht) Dit is wel een wat onbescheiden vergelijking en het is natuurlijk niet aan mij om te zeggen of ik een betere filosoof ben dan hij.
Wat we wel in verband met psychiatrie gemeen hebben, is de filosofie in de Grieks-klassieke betekenis van het woord. Hoe leven mensen en wat hebben zij nodig om te leven? Wat is een goed leven en wat is een goede dood? Wat moeten we denken van mensen die anders lijken te zijn dan wij? Wat is een eigen manier van leven? Etc.

Wat denkt U van anti-psychiatrie en anti-psychiatrisch zijn?

Voor mij is anti-psychiatrie een betekenisloze term. Hoe kan men op een totale wijze tegen iets zijn? Er is niets in deze wereld wat totaal duivels is. Zelfs nazi-Duitsland heeft raketten, antibiotica en methadon uitgevonden.
Mensen moeten moeten gewoon op een vrijwillige basis met elkaar kunnen spreken. Hoe kan iemand daartegen zijn? Wij doen hier toch precies hetzelfde !?

Kan u iets zeggen over de Survivors Movement in Amerika?

Dat vind ik een zeer belangrijke kwestie. Misschien is het wel één van de belangrijkste ontwikkelingen inzake psychiatrie omdat met die beweging ex-patienten protesteren tegen het feit dat de psychiatrie hen van hun rechten heeft beroofd. Ik denk dat het een zeer belangrijke beweging is, ja.. zéér belangrijk!

U hebt eens gezegd dat men niet over "patientenrechten" maar over mensenrechten zou moeten spreken.

Daarover kunnen we natuurlijk lang discussiëren maar ik kan mij weervinden in het zeer klassiek Engels-Schots-Amerikaanse idee dat er geen speciale rechten verbonden zijn aan bepaalde statussen. Joden hebben rechten, vrouwen hebben rechten, mannen hebben rechten, kristenen hebben rechten enz. Mensen hebben als menselijke wezens hun rechten. Er bestaan geen speciale rechten en dit is misschien wel zeer tegenstrijdig met het Amerikaans modeverschijnsel om over homosexuele rechten, welzijnsrechten, rechten van daklozen enz. te spreken.
Dit is ook de reden waarom ik tegen rechten van "mentale patiënten" ben.

Er zijn geen mentale-patiëntenrechten, zoals er ook geen artritus- patiëntenrechten of oog-patiëntenrechten zijn.
Mensen hebben rechten omdat zij menselijke wezens zijn die bepaalde verantwoordelijkheden te dragen hebben. Wanneer men niet wettelijk competent is omdat men bijvoorbeeld een ernstige hoofdverwonding heeft en bewusteloos in bed ligt, dan heeft men geen rechten en verantwoordelijkheden. Dan kan men geen huizen kopen; dan kan men niet trouwen of scheiden; dan kan men geen rechten uitoefenen en dan heeft men bijgevolg ook geen verantwoordelijkheden.

Tijdens de zopas gehouden hoorzitting sprak U over het recht om depressief te zijn.

Dat was als grap bedoeld. Anderzijds wil ik je de vraag stellen of men niet het recht heeft om een accent te hebben of om een rood hemd te dragen. We kennen toch ook een godsdienstvrijheid waarbij iederéén het recht heeft om zijn eigen godsdienst uit te oefenen? Het heeft allemaal voor een groot deel met gedragingen te maken. Waarom maken we het toch zo gecompliceerd !?
Vroeger werd men vies bekeken wanneer men een andere religieuze overtuiging had. Vandaag noemen we het een geestesziekte wanneer je in andere zaken gelooft. Mensen zien blijkbaar nietin dat we in beide gevallen te maken hebben met éénzelfde verschijnsel. Zij classificeren het verschillend.
Dikwijls noemen we een bepaald gedrag waarvan we niet houden een ziekte.
Dit is een kwestie van definitie.

Welke visie hebt u over geneeskunde ?

Iederéén die geneeskunde studeert, weet dat ziekten vooral met organen te maken hebben. Tijdens mijn opleiding leerde ik dat geneeskunde met lichamelijke ziekten te maken heeft, zoals syfilis, tuberculoze enz.
Zaken die we vandaag " geestesziekten " noemen, waren daarbij niet inbegrepen.
"Geestesziekten" werden niet als echte ziekten beschouwd.

Vandaag is er ook een serieus gebrek aan verdraagzaamheid denk ik.

Er was nooit verdraagzaamheid! Kijk maar naar de bijbel. Tolereerden de Egyptenaren de Joden? Tolereerden de Joden de anderen? Er wordt veel over slavernij in de bijbel gesproken. De Joden verzetten zich niet tegen slavernij en zij aanvaardden ook niet om slaven te zijn.
Vijftig jaar geleden was er slavernij in Amerika. Op dit moment zien we nog veel slavernij in Afrika. Daar was nooit geen verdraagzaamheid!
Verdraagzaamheid is iets wat mensen leren indien zij zachtaardig en beschaafd zijn.
Het is gemakkelijker om verdraagzaam te zijn in België of in Nederland dan in Iran of in Irak.
Verdraagzaamheid is een levenswijze, is een filosofie, is een levensstijl.

Waarom spreekt u in uw boek over "de Therapeutische Staat"?

Dat is een begrip dat langzaam vanuit de Verlichting is gegroeid en dat tijdens deze eeuw snel aan betekenis heeft gewonnen.
Al de Westerse staten hebben inmiddels aanvaard dat gezondheid een middel is om sociale controle uit te oefenen, zoals de godsdienst een middel was tot sociale controle in de theologische staat en politiek een middel tot sociale controle was in de totalitaire staat.
Totalitaire staten huldigen een bepaalde filosofie en éénieder die het niet eens is met deze filosofie wordt gezien als een vijand van de staat.
Dit was zeker het geval in Rusland en in Duitsland.
In Amerika hebben we dan een zogenaamd therapeutische staat. Iederéén die "ongezondheid" veroorzaakt, is hier een staatsvijand. Hieronder vallen de sigarettenbedrijven bijvoorbeeld.
Sigarettenbedrijven zorgen ervoor dat je rookt wat niet zo gezond is voor jou.
Maar is het wel gezond om met een brommer te rijden of om een goede duik in de oceaan te doen?
Diegenen die als "gevaarlijk" of als "bijzonder slecht voor de gezondheid" worden bestempeld, worden gecontroleerd of in naam van "de therapie" vervolgd.

De meeste mensen zijn slachtoffers van sociale, politieke en economische situaties en worden vervolgens door de psychiatrie "behandeld"?

Dat zou ik niet zeggen. Mensen zijn mensen. Ik wens nog eens te herhalen dat het vooral een kwestie van terminologie is.
Indien mensen onvrijwillige patiënten zijn, dan zijn zij - bij definitie - slachtoffers.
Ik zou dan niet zeggen dat zij "behandeld" worden. Het woord "behandeling" betekent voor mij vrijwillige behandeling. Er bestaat geen onvrijwillige behandeling.
Dit is immers een contradictio in terminis.
Er bestaat toch ook geen onvrijwillige godsdienst want dat zou neerkomen op vervolging. Je kan geen onvrijwillig godsdienstig iemand zijn. Dat is hetgene wat er juist fout gaat met de psychiatrie!

Ziet u psychiatrie als een wetenschap ?

Laat ons niet lachen ... Psychiatrie is niets, is gedefinieerd als een "behandeling van geesteszieken" en - zoals ik reeds herhaaldelijk zei - bestaat een geestesziekte niet.
Psychiatrie is een vorm van sociale controle, is te vergelijken met de politie.

U sprak in uw boek "Schizophrenia - The sacred symbol of psychiatry" over de schizofrenie-campagne in de Verenigde Staten waardoor 9O miljoen dollars werden voorzien voor onderzoek naar schizofrenie.

Ik kan mij niet de precieze cijfers herinneren maar het gaat hier inderdaad om een enorme business. De regering speelt de rol van zogenaamde beschermer en spendeert bijna even veel geld aan gezondheidszorg dan aan nationale defensie.

Wanneer men zoekt naar een alternatief voor de psychiatrie dan moet men toch zoeken naar een alternatief voor dit kapitalistisch systeem denk ik.

Nee, ik denk van niet. De huidige ontwikkelingen op het gebied van de psychiatrie hebben niets te maken met kapitalisme of communisme.
Je moet het eerder zien als een gevolg van de hedendaagse mentaliteit om dokters als staatsagenten te gebruiken.
In Rusland was de psychiatrie bijvoorbeeld een zeer efficient repressiemiddel in dienst van de staat.
Wat wel interessant is, is het feit dat het Sovjet-, het Nazi- en het demokratisch psychiatrisch systeem gelijkaardig zijn en tegelijkertijd ook van elkaar verschillen.
Zij verschillen in graad en in wat zij doen maar er bestaan fundamentele gelijkenissen.

"Every group or organization whose members are held together by shared ideas and ideals, has its distinguishing symbols and rituals. For Christians the most sacred symbol is the cross and the most revered ritual in the Mass; for physicians they are the M.D. degree and the diagnosis of desease.
Persons, both as individuals and as group members, experience such symbols and rituals as their most treasured possessions which they must zealously protect from usurpation by others, especially nonmembers. In effect, they regard them as holy things whose purity they must vigilantly safeguard against pollution by insiders and outsiders alike.
Psychiatrists constitute a group. Since they are physicians, their guild is a subgroup of the medical profession as a whole.
The two groups thus share, as their major symbol and ritual, the M.D. degree and the diagnosis of disease. They also share many of the other symbols and rituals of medicine, such as the white coat, nurses, and drugs. If these are the symbols and rituals that regular physicians and psychiatrists share, which are the symbols and rituals that distinguish them ?
The symbol that most specifically characterizes psychiatrists as members of a distinct group of doctors is the concept of schizophrenia; and the ritual that does so most clearly is their diagnosing this disease in persons who do not want to be their patients."

Thomas Szasz - "Schizofrenia - The Sacred Symbol of Psychiatry"