arch/ive/ief (2000 - 2005)

Deze campagne moet zeker worden toegejuicht omdat ze het wantrouwen tegenover de GATS vergroot heeft. Een aantal vage en ongecontroleerde kenmerken werden vastgesteld en zorgwekkende onderdelen werden aan het licht gebracht tijdens de lopende onderhandelingen om de wereldwijde dienstenmarkt verder open te stellen. De kritiek heeft de verdedigers van de GATS ertoe verplicht het akkoord, zijn logica, zijn efficiëntie en zijn mogelijke evolutie te verdedigen.

Juist omdat zoveel ogen nu op de GATS gericht zijn, loopt het akkoord het gevaar een afleidingsmanoeuvre te worden voor hen die een ontwikkelingsbeleid voorstaan. In de toekomst zou het goed zijn minstens een deel van de middelen en de energie die aan de GATS besteed worden, voor iets anders te gebruiken, bijvoorbeeld tegen het huidige internationaal investeringsregime.

De critici van de GATS hebben uitgebreide scenario's uitgewerkt waarin de leveranciers van diensten dat akkoord kunnen gebruiken om staten te beletten terug te komen op onbezonnen verbintenissen. Een uitstekend voorbeeld is de rampzalige ervaring met de privatisering van de watervoorziening in het Boliviaanse Cochabamba. Deze privatiseringsoperatie werd beëindigd met de renationalisering van de watervoorziening en het wegzenden van de privé-investeerders. De critici van de GATS waarschuwen ervoor dat Bolivia niet in staat geweest zou zijn op haar stappen terug te keren indien het dezelfde verbintenis had aangegaan volgens de voorwaarden van de GATS betreffende het openstellen van de nationale markt aan buitenlandse leveranciers van diensten. In hetGATS-kader had Bolivia dan ter compensatie zeer zware concessies moeten toestaan aan de staten waar de investeerders vandaan kwamen.
De meeste ontwikkelingslanden kunnen dat echter gewoon niet.

Alhoewel dit allemaal juist is, doet de eenzijdige focus op de GATS ons een belangrijk feit uit het oog verliezen. De investeerders die uit Bolivia verdreven werden, zijn zich reeds aan het herstellen, niet door het systeem van multilaterale handel, maar door het internationaal investeringsregime.

Het geschil tussen Aguas del Tunari en Bolivia werd dit jaar op 25 februari op basis van een bilateraal akkoord tussen Nederland en Bolivia behandeld door het Internationaal Centrum voor de Regeling van Conflicten inzake investeringen van de Wereldbank. Het internationaal investeringsregime is een lappendeken van bilaterale en regionale investeringsverdragen. Het krijgt weinig aandacht, maar de investeerders doen er beroep op na hun succes tijdens een geding tussen een staat en investeerders, dat een gevolg was van het beruchte elfde hoofdstuk van het North-American Free Trade Association (NAFTA). Daar zijn meerdere redenen voor.

Terwijl de leden discussiëren over de vraag of de WHO in 2003 moet starten met de definitieve onderhandelingen over de liberalisering van de investeringen, wordt een toenemend aantal investeerders zich bewust van het aantrekkelijk status-quo van het algemeen investeringsregime. Letterlijk honderden investeringsverdragen die lange tijd niet gekend waren, bezorgen de investeerders een mechanisme om geschillen tussen investeerders en staten te regelen door ze voor te leggen aan internationale arbitrage. Op die manier wordt de nationale wetgeving en meteen ook de maatregelen ter bescherming van het algemeen belang omzeild.

De leveranciers van diensten gebruiken deze hefbomen om geschillen te laten behandelen zonder dat de steun van hun eigen staten vereist is (wat wel het geval zou zijn met de regels van de WHO) en zonder de aandacht te trekken van de media en van het publiek.

Goed gekende multinationals zoals Enron en Vivendi hebben de voorbije maanden beroep gedaan op de mogelijkheid geschillen te beslechten binnen de NAFTA. Andere belangrijke investeerders maken gebruik van bilaterale verdragen voor vreemde investeringen in gevoelige sectoren, zoals watervoorziening, rioleringen, petroleum, aardgas en mijnen. Grote advocatenkantoren pluizen nu nauwelijks gekende akkoorden uit als een wapen tegen de wetgeving van openbare diensten in de gaststaten.

Heel wat problemen over duurzame ontwikkeling die in het middelpunt staan van de besprekingen van de GATS, komen in deze vorm te voorschijn als een geschil binnen een investeringsakkoord.

Een blik op deze internationale investeringsverdragen toont aan dat een aantal ervan een grotere liberalisering op heel wat meer gebieden toelaten dan het geval is bij de GATS.

Met de GATS kunnen leveranciers van diensten enkel een voorkeursbehandeling krijgen in de sectoren, waarvoor het gastland uitdrukkelijk een verbintenis wil aangaan. In de meeste bilaterale akkoorden geldt dit voor alle investeringen (enkel met beperkingen en uitzonderingen die door de ondertekenaars uitdrukkelijk voorzien zijn), zodra de investering in een bepaald land gedaan is.

De regels van de GATS betreffende de markttoegang bevatten bepaalde beperkingen van de macht van de regeringen, bijvoorbeeld het verbod het aantal dienstenleveranciers of het totale bedrag van de verhandelingen te beperken. Deze beperkingen gelden alleen voor de sectoren waarvoor de gaststaten verbintenissen hebben aangegaan.

Intussen bieden een aantal bilaterale investeringsverdragen, met inbegrip van recente verdragen tussen de Verenigde Staten en Canada, veel gunstiger voorwaarden voor toegang en vestiging. Alle sectoren van de economie kunnen erdoor gedekt worden, behalve wanneer er in de bijlagen bij de verdragen een uitdrukkelijk voorbehoud gemaakt is.

Een ander belangrijk verschil tussen het regime van de diensten en dat van de investeringen is de wijze waarop schendingen van de akkoorden behandeld worden. Landen die hun verplichtingen niet naleven, krijgen te maken met het WHO-mechanisme voor oplossing van conflicten. Een voor de gaststaat ongunstig oordeel kan leiden tot een veroordeling tot schadevergoeding in de vorm van vervangende verplichtingen. Critici merken terecht op dat landen met een zwakke en weinig gediversifieerde economie daardoor sterk onder druk zouden komen te staan om nieuwe handelsconcessies toe te staan en dus niet in staat zouden zijn om de kosten te dragen voor het terugkomen op eerder genomen verbintenissen binnen de GATS, wanneer zou blijken dat deze onbezonnen of te duur waren.

Het spreekt vanzelf dat de schending van bepalingen van de talrijke bestaande investeringsverdragen normaal ook leidt tot eisen tot compensatie, ditmaal in baar geld en met bedragen van tientallen tot honderden miljoenen dollars die de gaststaat rechtstreeks aan de betrokken investeerder moet betalen. Zoiets is moeilijk uitvoerbaar voor arme landen die eerdere overeenkomsten willen wijzigen.

Het is niet de bedoeling hier een volledige vergelijking te maken tussen de GATS en investeringsakkoorden, maar het moet wel duidelijk zijn dat heel wat investeringsakkoorden rechten en verplichtingen kunnen inhouden, die even groot zijn en soms zelfs veel groter dan die van de GATS (waarbij de staten over het algemeen kariger en voorzichtiger zijn met verbintenissen over liberaliseringen).

Dankzij de langdurige stilte rond deze bilaterale investeringsverdragen, gekoppeld aan de brede aandacht voor de GATS, konden de investeerders deze verdragen gemakkelijk gebruiken zonder dat er publieke belangstelling was. Zo besteden de media bijvoorbeeld weinig aandacht aan de toename van geschillen tussen vreemde investeerders en het door schulden overspoelde Argentinië. Uiteraard wordt het verlangen naar geheimhouding van de investeerders ook aangemoedigd door de traditionele arbitrage van internationale handelsgeschillen. De regels van de geschillencommissie van de Wereldbank laten uitspraken achter gesloten deuren toe, waarbij enkel een kleine aanduiding gegeven wordt over de namen van de betrokken partijen en van het voorwerp van de arbitrage. De andere mogelijkheid tot arbitrage tussen staten en investeerders, deze van de commissie van de Verenigde Naties die zich met internationale handel bezighoudt (United Nations Commission on International Trade Law of UNCITRAL) gaat met geen enkele mededeling aan het publiek gepaard!

Investeerders kunnen dus tegenover gastlanden eisen stellen die op vele miljoenen dollars betrekking hebben en dat in zeer gevoelige sectoren, zonder hun argumenten, het geëiste bedrag en zelfs het bestaan van het geschil bekend te moeten maken. In de komende maanden gaan we grote inspanningen zien om het investeringsregime multilateraal te maken door het in 2003 aanvatten van onderhandelingen over een multilateraal investeringsakkoord. Zulke onderhandelingen zouden ofwel de gelegenheid kunnen bieden om de bestaande investeringsverdragen die voor problemen zorgen, te wijzigen en te vervangen, ofwel kunnen leiden tot een uitbreiding van wat een gebrekkig en onevenwichtig netwerk van bilaterale verdragen lijkt te zijn. De voorstanders van duurzame ontwikkeling dienen heel wat meer te doen om de bestaande investeringsverdragen te kennen en om de conflicten tussen investeerders en staten die zich onder deze verdragen vermenigvuldigen op te volgen. Indien dat niet gebeurt, lijkt het onwaarschijnlijk dat enig investeringsakkoord een verbetering zou inhouden ten opzichte van de huidige toestand.

Wereldwijd zijn er al meer dan 2.000 bilaterale investeringsakkoorden. Het is verbazingwekkend dat het aantal dergelijke akkoorden tijdens de jaren negentig vervijfvoudigd is, terwijl daar nauwelijks tegen gereageerd werd. Alles wijst erop dat de investeerders het bestaan en het nut van deze verdragen, die lang over het hoofd gezien werden, beginnen te ontdekken. Nadat de critici de ogen lange tijd louter op de GATS gericht hielden, moeten zij er nu opletten dat de veel schadelijker doelstellingen van de akkoorden niet rustig vervolgd worden langs andere wegen, namelijk door het bestaande investeringsregime.

___________________________

Dit artikel van Luke Peterson werd in het engels gepubliceerd in ICTSD's BRIDGES Monthly, jaargang 6 nr. 3.
Luke Peterson is medewerker van het "International Institute for Sustainable Development" uit Winnipeg, Canada. De vertaling is van Willie Temmerman, lid van attac vlaanderen. Deze tekst mag/moet vrij verspreid worden mits bronvermelding.

%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%

Boerenbond: Boerenverdedigers of boerenverraders ? - door Renaat Devreeze

Het mestprobleem is in feite geen boerenprobleem

‘Vera aan de strop, boeren uit het sop.'
‘Wat Vera is voor de boeren, is aids voor de hoeren'.
schreeuwden de grote spandoeken vooraan op de Boerenbondbetoging tegen de afbakening van kwetsbare gebieden. De toon en vooral het niveau van het protest van de bond was gezet.

%%%

Amsterdam stemt tegen verzelfstandigen van openbaar vervoer - door Raf Verbeke en Stijn Oosterlynck

Het stadsbestuur had de centen, het comitee de argumenten

In het tumult rond de Kamerverkiezingen in Nederland is het een beetje verloren gegaan, de uitslag van het referendum in Amsterdam. Een referendum over de verzelfstandiging van het Gemeentelijk Openbaar Vervoer. De strijd is hard geweest. Het stadsbestuur had de centen, het comitee tegen de argumenten.

%%%

Slotverklaring van het Monterrey Sociaal Forum - "Een andere wereld is mogelijk"

Onze missie is de stem van de waardigheid te zijn

Vakbondsverenigingen, landbouwers, de inheemse bevolking, volksbewegingen, milieu-, vrouwen-, jongeren-, kinderen- en mensenrechtenactivisten uit Mexico en vele andere landen zijn van 18 tot 22 maart in Monterrey (Mexico) samen gekomen op het Sociaal Forum "Een andere wereld is mogelijk". De vooraf opgestelde, lege slotverklaring van de tegelijkertijd gehouden "Financing of Development" Conferentie, georganiseerd door de Verenigde Naties, heb je via de media kunnen horen. Zij worden niet voor niets door het kapitaal gefinancierd. Wij publiceren de slotverklaring van die 'andere' conferentie. Omdat die interessanter is en gehoord moet worden.

%%%

Sabena: Kroniek van een geplande dood - door Daniel Spoel

Beheersmisdrijf, reusachtige uitverkoop of volmaaktheid van het liberalisme ?

Nog maar eens Sabena, zal je zeggen. Is dat geen oude koek ? Alleszins niet voor de duizenden werknemers die nog steeds op zoek zijn naar een nieuwe toekomst. Daniel Spoel maakt in dit werkstuk een vlijmscherpe analyse van wat er stond te gebeuren. De duur betaalde managers en regenten hebben boter op het hoofd. Een aanrader.