arch/ive/ief (2000 - 2005)

Nederland gaat op 15 mei naar de stembus. Zelden hebben die verkiezingen plaatsgevonden in een klimaat dat zo beheerst wordt door frustraties, verwarring en intimidatie. De moord op Pim Fortuyn en de mediahype daar omheen, houden de gemoederen stevig in hun greep. De lijst Pim Fortuyn (LPF) lijkt af te steven op een grote overwinning en kan mogelijk zelfs deel uit gaan maken van de regering na de verkiezingen. Maar wie de leiders zullen worden en wat voor politiek beleid zij zullen gaan voeren, blijft in het ongewisse. De partijen hebben hun campagne stilgelegd en de bevolking is overgeleverd aan de media.

De discussie wordt beheerst door de beschuldigingen van leden van de LPF over de medeverantwoordelijkheid van de politieke leiders van de gevestigde partijen voor de moord op Fortuin. De hoofdschuldigen zijn al aangewezen: uiterst links, met Melkert van de PvdA en Rosenmöller van GroenLinks voorop. Voorzitter Peter Langendam van LPF zegt in het Parool: „Rosenmöller heeft hem voor racist uitgemaakt. Melkert kwam met de vergelijking met Le Pen. Kok zei dat Fortuyn tweedracht zaaide. Dat is niets anders dan een sfeer waarin idioten zich kunnen rechtvaardigen, kunnen denken dat het goed was. De kogel kwam van links, niet van rechts."

De lijsttrekker van Leefbaar Nederland (LN), officier van justitie Teeven, stelt dat de moordenaar nooit alleen kan hebben geopereerd en zegt in één adem dat de milieubeweging veel te lang is onderschat. De toon is gezet, de schuldigen zijn onmiddellijk aangewezen. Links en de milieubeweging hebben Fortuyn vermoord en extreemrechtse groeperingen die zich in of rondom de LPF bevinden grijpen hun kans en zijn overgegaan tot openlijke intimidatie en bedreiging van linkse organisaties en personen. We moeten teruggaan naar de dagen van de Hongarije-crisis in 1956 om een vergelijkbare sfeer van bijltjesdag te constateren.

Onderzoek.

De moord op Pim Fortuyn is zonder twijfel een schokkende gebeurtenis, die de samenleving diep raakt. Hoe men ook tegenover de opvattingen van Fortuyn aankijkt, de man verwoordde gevoelens van onbehagen en frustraties die in brede lagen van de samenleving leven. Het is dan ook volstrekt begrijpelijk dat bij velen het gevoel leeft dat hem het zwijgen is opgelegd. Dat maakt dat het absoluut noodzakelijk is om tot op de bodem uit te zoeken wie verantwoordelijk zijn voor zijn dood.

Het is daarom opmerkelijk dat men onmiddellijk al de schuldigen heeft aangewezen: de 'linksen' en de milieubeweging in ons land. Dat gegeven wordt niet of nauwelijks ter discussie gesteld, hooguit in hoeverre het taalgebruik van politici en laksheid rondom zijn beveiliging daarbij geholpen hebben. Net zoals Bush na de aanslagen van 11 september van vorig jaar onmiddellijk met de schuldigen kwam, waarop de media klakkeloos op voortborduurde, zo zien we ook hier dat de kernvraag over wie achter de aanslag zat vrijwel buiten de discussie blijft.

Aardverschuiving.

Die vraag is des te klemmender wanneer we bedenken dat Fortuyn op het punt stond een politieke aardverschuiving in ons land teweeg te brengen, die heel wat gevestigde posities aan het wankelen zou brengen. Niet alleen het establishment had reden voor zorg. Inmiddels is bekend geworden dat Fortuyn nogal z'n twijfels had over zijn eigen lijst en hij uit vrees voor chaos zelfs met de gedachte speelde om te stoppen. Direct na zijn overlijden konden we dan ook zien dat een deel van z'n omgeving ook daadwerkelijk wilde stoppen, maar dat diverse figuren op de lijst stonden te trappelen om de macht naar zich toe te trekken.

Verder kunnen we constateren dat uiterst rechtse groeperingen zich nadrukkelijk zijn gaan manifesteren en de aanval hebben ingezet op alles wat naar links ruikt. Door gebruik te maken van de emoties die bij veel mensen zijn ontstaan, slagen deze groepen erin om een deel van de bevolking ontvankelijk te maken voor hun opvattingen. Bovendien weten we uit het verleden dat extreemrechtse figuren zich achter de dekmantel van milieuactivisme, dan wel dierenvriend, hebben verscholen. Er zijn derhalve nogal wat aspecten die grondig zouden moeten worden uitgezocht, zeker wanneer officier van justitie Teeven met stelligheid meent te kunnen beweren dat de moordenaar nooit alleen had kunnen opereren.

Het ziet er niet naar uit dat dit gaat gebeuren. Vrijwel onmiddellijk werd de moord gezien als een eenmansactie. Of 'de moordenaar een 'idioot' is 'die dacht dat het goed was', zoals Langendam stelt, is nog steeds de vraag. De man heeft tot op heden geweigerd een verklaring af te geven. Uit zijn achtergrond blijkt dat hij weliswaar zich fanatiek inzette bij milieukwesties, maar beslist geen idioot was. Om uit zijn betrokkenheid bij de milieubeweging af te leiden dat de moord daarom ook uit die hoek komt, is te absurd voor woorden. Dat leiders van LPF 'links' verantwoordelijk stellen, terwijl niemand weet wat de politieke verbindingen zijn van de dader, ruikt naar bijltjesdag met een geheel andere agenda.

Paars.

Het geheel geeft het beeld dat er op dit moment een politieke herschikking plaatsvindt, nog voor de verkiezingen worden gehouden. De partijen hebben hun campagnes stilgelegd, met uitzondering van LPF, die de moord en de begrafenis hebben aangegrepen om de verontwaardiging onder de bevolking in hun voordeel te benutten. Aantijgingen tegen andere politici, die uitgebreid in de media aandacht krijgen, hebben een zichtbaar intimiderend effect.

Vooral de PvdA en GroenLinks moeten het ontgelden. Fortuyn zelf heeft deze partijen in zijn campagne tot z'n voornaamste mikpunten gemaakt. Het viel al op dat hij daarvoor in de media alle ruimte kreeg. Fortuyn is in belangrijke mate het product van de media, die hem op een wijze die nog niet eerder vertoond werd ruimte gaf om Paars en het Poldermodel af te maken. Voor velen kwam deze plotselinge heftige aanval als een verrassing. Van de ene op de andere dag, zo leek het, werden de zegeningen van Paars een straf. De kritiek op Paars én het antwoord op Fortuyn bleven steken in karikaturen die het werkelijke doel van de aanval versluierden.

Paars en de PvdA zouden een politiek voorstaan van ongebreidelde subsidies aan mensen die wel kunnen, maar niet willen werken. Paars zou ook het land wijd openzetten voor vluchtelingen, die zich hier vrijwel onbelemmerd konden vestigen. De repliek was geen inhoudelijk antwoord, maar het creëren van een sfeer, als zou Fortuyn een neonazi, een Le Pen of een Haider zijn. Op deze wijze ontstond een situatie waarin emoties hoog oplaaiden en het zicht op de werkelijke inzet van de verkiezingscampagne aan het oog werd onttrokken.

Al langer hebben we kunnen constateren dat er binnen de elite van dit land niet langer behoefte bestond aan wat het 'Poldermodel' wordt genoemd. De basis van dit model was het akkoord van Wassenaar in 1983, waarin de regering, de vakbeweging en de ondernemers tot overeenstemming kwamen een economische sanering van dit land door te voeren om het Nederlandse bedrijfsleven in staat te stellen internationaal beter te concurreren. De WAO werd misbruikt om geruisloos bedrijfsreorganisaties uit te voeren en tal van sociale wetten en voorzieningen werden uitgehold, dan wel afgeschaft. De vakbeweging zegde toe zich in te zetten voor arbeidsrust met slechts zeer bescheiden loonsverhogingen. Kok is de fysieke belichaming van deze koers. Als voorzitter van de FNV tekende hij het akkoord, als minister van Financiën onder de regering Lubbers heeft hij daaraan uitvoering gegeven en als premier heeft hij de laatste acht jaar de klus voltooid. Het resultaat: het inkomen is achteruit gehold, waarbij het CBS heeft berekend dat het modale inkomen ten opzichte van 1980 met één procent achteruit is gegaan. Wanneer we bedenken dat het CBS niet alle prijsstijgingen bij haar berekeningen betrekt en het minimuminkomen ver onder modaal ligt, dan kunnen we stellen dat de achteruitgang voor modaal en minimum vele malen groter is. Nederland behoort tot het land met de meeste werkende armen van Europa.

Ook wat betreft de sociale en collectieve voorzieningen heeft het Poldermodel gezorgd voor een dramatische achteruitgang. De sociaal-democratie heeft om haar bestaan te rekken het neoliberalisme omarmd en een belangrijke rol gespeeld in de sociaal-economische veranderingen in ons land. Stelselmatige bezuinigingen en uitholling van sociale rechten en inkomen hebben velen tot het bestaansminimum gedreven. Privatisering van openbare diensten hebben niet alleen hun functioneren ernstig aangetast, maar ook de positie van hen die daar werken beduidend verslechterd. De leiding van de PvdA kwam in handen van technocraten en carrièremakers die steeds verder van de bevolking af kwamen te staan en zorgde met de, tot hoogste goed verheven, consensuscultuur voor de verstikkende atmosfeer in de Nederlandse politiek, de zogenaamde achterkamerpolitiek.

Retoriek.

Wat overbleef was de retoriek, die zichtbaar in contrast stond tot de politieke praktijk. In de buitenlandse politiek valt een identieke ontwikkeling waar te nemen. In plaats van hun machtspositie in Europa te gebruiken, toen de meeste landen sociaal-democraten in de regering hadden, kunnen we constateren dat zij de Europese integratie in het belang van de ondernemers en op kosten van de bevolking hebben doorgedrukt. In plaats van als beschermer van nationale belangen op te treden en het welzijn van de bevolking als uitgangspunt te zien, hebben zij vorm gegeven aan een verenigd Europa waarin slechts de belangen van de grote ondernemingen en banken tellen. Achter de retoriek van 'humanitaire interventies' hebben zij ons meegesleept in verschrikkelijke oorlogen, zoals die tegen Joegoslavië, en op die wijze bijgedragen aan de ontheemding van honderdduizenden. De zogenaamde 'Derde Weg' van Kok, Blair, Clinton en Schroeder, was in feite niet anders het verraad van wat zich ooit 'links' noemde, om zonder noemenswaardig verzet vanuit de bevolking de door het internationale bedrijfsleven gewenste sociale en economische herstructurering door te voeren.

Fortuyn heeft onbarmhartig kritiek uitgeoefend op de 'poldercultuur' van Paars. De ruimte die hij daarvoor in de media kreeg doet vermoeden dat er een veel bredere consensus was om te breken met Paars, te breken met het overlegmodel. Niet vanuit de constatering dat de neoliberale koers van de afgelopen jaren verkeerd was, maar juist om nieuwe verdergaande aanvallen op het inkomen en de rechten van de mensen in te zetten. Voortgaan op de oude weg bleek niet langer mogelijk. Daarvoor ontbrak het aan voldoende politiek draagvlak. Er moest een machtswisseling tot stand worden gebracht. Inzet is de aanval op de WAO, de pensioenen, de aftrek van de hypotheekrente, de huursubsidie, en de liberalisering van de woningmarkt, het onderwijs en de gezondheidszorg.

Paniek.

Fortuyn heeft in de media een podium gekregen om de hypocrisie en de incompetentie van de bestuurselite onderuit te halen. Het antwoord was een paniekerige reactie waarbij hij afgeschilderd werd als een neonazi, in de hoop het kiezersvolk aan zich te kunnen blijven binden. Die strategie heeft niet alleen gefaald, zij is ook zeer schadelijk geweest. In de eerste plaats omdat veel van zijn kritiek op zich terecht is en door veel mensen ook als zodanig wordt gevoeld. Maar ook omdat het de werkelijke gevaren die dreigen, nieuwe en vergaande aanvallen op het levenspeil, verdoezelt. Fortuyn mag dan de vinger op de juiste plek hebben gelegd in veel vraagstukken, zijn oplossingen zijn zo mogelijk nog schadelijker.

Coup.

De huidige situatie toont een zekere gelijkenis met die van de Molukse treinkaping van 1977. Ook toen werd Nederland vlak voor de verkiezingen opgeschrikt door geweld. De achtergronden zijn nooit geheel en al opgehelderd, maar een feit is dat het grote invloed op de uitslag heeft gehad. De toenmalige linkse partijen CPN en PSP leden een grote nederlaag, die vrijwel kort daarna werd aangegrepen om die partijen op te heffen en te vervangen voor het weinig principiële en strijdbare Groen Links. Het ontbreken van principieel linkse partijen die steunen op een sterke buitenparlementaire oppositie, heeft het mogelijk kunnen maken het Poldermodel vrijwel geruisloos door te voeren.

Nu lijkt de PvdA het doelwit en de scherpe aanvallen op Melkert als de subsidie sinterklaas van Nederland, die al bij voorbaat is afgevoerd als toekomstig regeringsleider, door LPF, Bolkestein en zelfs mensen uit zijn eigen partij, kan niet anders dan een ruk naar rechts in de Nederlandse politiek betekenen. Niet omdat Melkert zo links zou zijn, maar omdat voorkomen moet worden dat de PvdA onder druk van de achterban in een positie zou kunnen komen dat zij haar neoliberale koers enigszins wijzigt, nu Kok niet langer partijleider is. Er is onmiskenbaar een 'geruisloze' coup van rechts in de Nederlandse politiek aan de gang, hoewel nog niet geheel duidelijk is welke politieke figuren daarin naar voren komen. Wie wordt het gezicht van LPF, welke nieuwe mensen zullen de PvdA gaan overnemen en wie zal het boegbeeld worden van de VVD, wanneer de wat meer sociaal-liberale Dijkstal wordt ingewisseld.

Nederland gaat op 15 mei naar de stembus, maar het is de vraag of we kunnen spreken van werkelijke verkiezingen nu het politieke debat is verstomd en uitsluitend op de emoties van de mensen wordt ingespeeld.