arch/ive/ief (2000 - 2005)

De afgelopen dagen kwam president Chavez van Venezuela zwaar onder vuur te liggen. Na een gezamenlijke betoging van patroons en arbeiders moest Chavez noodgedwongen aftreden en leek alles te wijzen op een staatsgreep vanuit het leger. De nieuwe machthebbers verhuisden bijna direct van het regeringsgebouw in Miraflores naar de militaire basis van Piura. Op hetzelfde ogenblik namen troepen die loyaal bleven aan Chavez het regeringsgebouw in op een ogenblik dat dit omsingeld werd door tienduizenden betogers die hun steun aan Chavez kwamen betuigen.

Hugo Chavez werd president van Venezuela in 1998 op basis van een populistisch programma waarbij een einde van de werkloosheid en armoede werd aangekondigd. De verkiezing van Chavez was het gevolg van bewegingen in heel Latijns-Amerika tegen het neo-liberaal beleid in de jaren '90. Er waren de afgelopen jaren reeds belangrijke bewegingen in Argentinië, Peru, Ecuador en elders op het continent. In zo'n omstandigheden kan een radicale populist als Chavez vlug aan steun winnen op basis van de woede tegen het huidig systeem en de roep naar verandering.

Chavez en zijn Movimiento por la V Republica (MVR – Beweging voor de Vijfde Republiek) probeert de markt te "hervormen". Daarbij stuit Chavez uiteraard op weerstand van de heersende klasse in Venezuela en het VS-imperialisme dat belangrijke economische belangen heeft in de olie-industrie in het land (Venezuela is één van de drie belangrijkse olie-leveranciers in de VS). Zij zijn vooral bang dat Chavez onder druk van de bevolking een radicalere koers zou gaan varen en daarbij een internationale impact zou hebben op bewegingen in de regio en ver daarbuiten.

Het VS-imperialisme wil zo snel mogelijk een ‘betrouwbaar' regime installeren. Een betrouwbare partner in de regio is belangrijk voor de VS op een ogenblik dat de militaire tussenkomst in Colombia verder gezet wordt.

De grootste zwakte van Chavez is dat hij niet in staat is om een antwoord te bieden op de economische crisis en zijn beloftes tegenover de armste lagen te realiseren. Dit heeft geleid tot een sterke afname van de steun voor Chavez onder de middenklasse en delen van de arbeidersklasse. Dit liet ruimte aan de Venezolaanse heersende klasse, daarin gesteund door het VS-imperialisme, om de regering te destabiliseren met de bedoeling het regime omver te werpen. Er wordt op dit ogenblik geprobeerd om Chavez buiten te krijgen zonder een militaire interventie, maar de uitkomst is nog onzeker wat de kans op een rechtse militaire staatsgreep doet toenemen.

Er zijn heel wat gelijkenissen met de campagne die gevoerd werd begin jaren '70 tegen de linkse president Allende in Chili. Door economische sabotage en mobilisatie van de middenklasse probeerde de Chileense heersende klasse, het leger en het Amerikaans imperialisme om de regering ten val te brengen. Toen dit niet lukte werd gekozen voor een militaire staatsgreep in september 1973 waarbij het enorm repressieve regime van Pinochet aan de macht kwam.

Een belangrijk verschil tussen Chili begin jaren '70 en Venezuela vandaag is echter dat de Chileense regering veel verder ging bij het nationaliseren van de sleutelsectoren van de economie. De arbeidersklasse vormde er haar eigen onafhankelijke organisaties die opkwamen voor de omverwerping van het kapitalistisch systeem. De staatsgreep in Chili was enkel mogelijk door de fouten van de socialistische en communistische partijen die de massabeweging tegenhielden en geen volledige breuk met het kapitalisme wilden maken (zo bleef de legerleiding in functie en bleef het kapitalistische staatsapparaat in handen van burgerlijke krachten en de legerleiding).

Chavez gaat niet zover als Allende en komt niet op voor een socialistisch alternatief. Hij staat eerder voor een radicale verandering van het kapitalisme doorheen een vage formule van een ‘Bolivariaanse revolutie'. Ondanks deze beperkingen betekent het regime van Chavez een bedreiging voor de VS en voor de Venezolaanse kapitalisten. Het regime zou immers kunnen leiden tot een radicalisatie waarbij wel verder gegaan wordt en het kapitalisme in vraag wordt gesteld.

De tegenstanders begonnen vanaf januari met massale mobilisaties tegen de regering. In januari betoogden 70.000 Venezolanen in de hoofdstad. Die betoging bestond voornamelijk uit de oude rechtse partijen, maar ook grote delen van de middenklasse en een aantal arbeiders die ontgoocheld zijn omdat Chavez geen fundamentele veranderingen gebracht heeft. De werkloosheid is blijven toenemen en de levensstandaard is verder gedaald. De steun voor Chavez was op deze basis sterk afgenomen, van 65% tot rond de 30% in recente opiniepeilingen.

Tegenover die afname van steun kondigde Chavez eerder dit jaar aan om een aantal radicale hervormingen door te voeren, o.a. meer staatsinterventie in de economie, landhervormingen en een hogere belastingen voor de olie-producenten. Het overheidsbedrijf PDVSA (in de olie-sector) zou een deel van de private productie overnemen. Hierop riepen de patroons in de olie-industrie een ‘staking' uit voor hogere lonen! Chavez probeerde dit te counteren door te wijzen op de hoge lonen van de managers en de enorme winsten van de patroons.

Ondanks de enorme druk en de groeiende ontevredenheid kan Chavez nog steeds rekenen op een belangrijke steun, vooral van de armsten. Om die steun te behouden en uit te breiden zullen radicalere maatregelen noodzakelijk zijn. Zoniet is het waarschijnlijk dat Chavez een meer repressief beleid zal voeren om de macht in zijn handen te concentreren. Maar binnen het kapitalisme zal Chavez ongetwijfeld in conflict komen met de arbeidersklasse. Binnen het huidig systeem zal Chavez immers geen fundamentele vooruitgang kunnen aanbieden.

Poging tot staatsgreep
De afgelopen dagen zagen we een poging tot staatsgreep. Op basis van de mobilisatie van de oude rechtse krachten, de middenklasse en delen van de arbeidersklasse, zag het leger haar kans om de macht te grijpen.

Ze hadden echter de steun die er nog is voor Chavez onderschat alsook het gebrek aan vertrouwen van de bevolking in de legerleiding. Delen van het leger weigerden mee te stappen in de opbouw van een militair regime. Ze deelden wapens uit in de sloppenwijken rond Caracas om het verzet tegen de staatsgreep te organiseren. De staatstelevisie werd bezet door aanhangers van Chavez.

De nieuwe president, Carmona (voorzitter van een werkgeversfederatie), werd door grote delen van de bevolking niet erkend en had onvoldoende steun om effectief de macht te behouden. Er werden onmiddellijk comité's opgezet in de wijken en de fabrieken om het verzet tegen de legertop te organiseren. Dit verliep nog erg chaotisch, maar was een uitdrukking van de politieke crisis waarin Venezuela terecht gekomen is. Terwijl de steun voor Chavez afgenomen was, werden zijn politieke tegenstanders niet gezien als een mogelijk alternatief.

De rol van een deel van de vakbondsleiding in de mobilisatie voor een algemene staking was enkel mogelijk door de steun van de werkgevers die zelfs overgingen tot het sluiten van hun bedrijven met verschillende lock-outs.

De betrokkenheid van de VS in de staatsgreep was erg duidelijk. De VS-ambassadeur was onmiddellijk over alles op de hoogte. 20 minuten na het zogenaamde ontslag van Chavez was het de VS-ambassade die dit nieuws wist te melden. Minder dan 12 uur na de staatsgreep ging de VS-regering over tot het virtueel erkennen van de nieuwe regering.

Chavez opnieuw aan de macht
De staatsgreep van 12 april hield echter niet lang stand. Het gebrek aan steun onder de bevolking voor een reactionair regime van de patroonsfederatie gesteund door de legertop en het VS-imperialisme zorgde voor het opkomen van een beweging tegen het nieuwe regime. Het gebrek aan steun leidde ertoe dat Chavez kon terugkeren op 14 april en zijn ambt opnieuw kon opnemen.

De staatsgreep is echter geen te verwaarlozen gebeurtenis en een uitdrukking van de politieke crisis die ook in Venezuela heerst. Chavez kan de macht nog in handen houden omdat geen enkel alternatief gezien wordt door de bevolking. Tijdelijk zal Chavez kunnen teren op het enthousiasme over het omverwerpen van de staatsgreep, maar Chavez zal verdere stappen moeten zetten als hij die steun wil behouden. Het zal noodzakelijk zijn om te breken met het huidig systeem en over te gaan tot het nationaliseren van de sleutelsectoren van de economie en de democratisering van het staatsapparaat. Dit zal noodzakelijk zijn opdat de rechtse krachten die nu overgingen tot een poging van staatsgreep zich niet verder organiseren om opnieuw toe te slaan en een repressieve dictatuur te vestigen. De bevolking begon in actie te komen tegen de staatsgreep en zal deze potentiële kracht verder gebruiken als er geen fundamentele veranderingen komen die een einde maken aan de daling van de levensstandaard.

De arbeidersklasse en andere onderdrukten moeten de macht zelf in handen nemen. Ze kunnen enkel vertrouwen op hun eigen sterkte en hun eigen organisaties. Onafhankelijke comité's van arbeiders, boeren, inheemse volkeren, studenten, soldaten en armen in de steden moeten daartoe opgezet worden. Door zich op stedelijk, regionaal en nationaal niveau te organiseren kunnen ze een beweging leiden om een democratische arbeidersregering te vestigen. Een dergelijke regering zou moeten breken met het kapitalisme en dit vervangen door een socialistische planeconomie.