arch/ive/ief (2000 - 2005)

ANTITERRORISME EN DEMOCRATIE:

INTERVIEW TONY BUNYAN

De oorlog tegen terrorisme speelt zich ook af in Europa. Allerlei antiterrorismemaatregelen worden in de EU genomen, waarbij de burgerrechten vrij makkelijk geslachtofferd worden: illustratief voor de onverenigbaarheid van oorlog en democratie. Tony Bunyan van Statewatch, een Britse NGO die vooral het justitie- en politiebeleid in de EU argwanend in het oog houdt, lichtte op de vredesconferentie het democratisch deficit in de EU toe.

Statewatch voert al lang strijd rond de openbaarheid van bestuur bij de EU-Raad van Ministers en trok aan de alarmbel bij één van de eerste beleidsdaden van secretaris-generaal Solana. Deze besliste op een zomerdag, wanneer de meeste kritische stemmen op vakantie zijn, de NAVO-standaarden betreffende geheimhouding in de EU in te voeren voor alles wat met buitenlands beleid te maken heeft. Een illustratie van het feit dat wie zich voorbereidt op oorlog, de democratie beetje bij beetje afschaft. De strijd tegen deze beslissing is nog altijd aan de gang, al lijkt het erop dat Solana erin zal slagen zijn bezigheden op het vlak van crisismanagement (militair en niet-militair) geheim te kunnen houden.

Nu trekt Statewatch aan de alarmbel over de oorlog tegen terrorisme en de gevolgen voor de burgerrechten.

Wat betekent de oorlog tegen terrorisme in Europa?

Tony Bunyan: "De Raad van ministers van justitie en binnenlandse zaken heeft een antiterrorisme roadmap samengesteld. Dit is een bundeling van een zeventigtal initiatieven. Sommige zijn nieuwe wetgevende maatregelen, vele zijn nieuwe praktijken. Hieronder valt het opzetten van informele werkgroepen zoals de vergaderingen van de Police Chiefs Task Force, van de hoofden van de antiterrorisme eenheden, van de chefs van de inlichtingendiensten, en het toevoegen aan Europol van leden van de inlichtingendiensten. Een hele reeks nieuwe ad-hoc informele werkgroepen of procedures.

Dit gebeurt zonder enige onafhankelijke controle of toezicht. Maar als je het doel van Europol verandert van politiedienst naar een inlichtingendienst en als het daarbij veel meer een operationele rol krijgt, moet je minstens een toezichtmechanisme voorzien.

Hetzelfde geldt voor de Police Chiefs Task Force. Deze informele werkgroep zonder wettelijke basis gaat over een hele reeks zaken zoals openbare orde, migratie en nu ook de z.g. oorlog tegen het terrorisme. Het is een machtig orgaan met een hele reeks comités onder zich. Een hele nieuwe structuur waar niemand op let.

Een ander probleem is dat dit niet enkel tijdelijke groepen zijn. Ze worden opgezet omwille van de oorlog tegen terrorisme maar zijn bedoeld om permanent te blijven.

Fundamenteel is dat, zowel op EU-niveau als op nationaal niveau doorheen de EU, onder de noemer ‘oorlog tegen terrorisme' allerlei nieuwe maatregelen worden genomen. De meeste hebben niets met terrorisme te maken, maar wel met migratie en asiel, met burgerrechten, met politietoezicht op telecommunicatie en Internet, met het uitbreiden van politiebevoegdheden, …"

Eerst was de georganiseerde misdaad de vijand. Na de top van Götenborg was openbare orde de focus en nu is het terrorisme. Zijn het altijd dezelfde maatregelen, voorgesteld onder een andere noemer, of zijn er verschillen?

Tony Bunyan: "Ik denk dat het meer is dan dat. In zekere zin heeft George Bush gelijk dat de wereld nooit meer dezelfde zal zijn. Ik denk dat de EU nooit meer dezelfde zal zijn. Een hele reeks maatregelen worden er doorgejaagd, zeker in Groot-Brittannië. We hebben afwijkingen van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens, van de gegevensbeschermingsdirectieve uit 1977, een volmacht om 3^de pijler-maatregelen (nvdr: dit is het justitie- en politiebeleid van de EU) door te voeren zonder ze aan het parlement voor te leggen,… Dit zijn echte oorlogstijd-maatregelen. Maar we zijn niet in oorlog. Door deze maatregelen wordt de hele cultuur veranderd van parlementair toezicht en de mogelijkheid voor de civiele samenleving om te weten wat er gebeurt. En bijgevolg verandert de aard van onze democratie in negatieve zin, door te veel macht te geven aan de staat."

Wordt met het veiligheidsdenken geen quasi-militair denken geïntroduceerd in het politie- en justitiebeleid in de EU? Of is dit te sterk uitgedrukt?

Tony Bunyan: "Men kan dit betitelen als militair, als de oude nationale veiligheids- of nationaal belang-doctrines. De oorlog-tegen-terrorisme redenering gaat al een hele tijd rond. In Groot-Brittannië kennen we het al sinds 1969, met de Noord-Ierse kwestie.

Het is niet enkel militair, het is meer dan dat. We hebben het hier over het hele complex van het leger en de inlichtingendiensten, de binnenlandse veiligheidsdiensten, de politie en de immigratiediensten. Al hun vragen, ook de meest verregaande, worden op tafel gelegd en bijna alle krijgen ze groen licht. Stellen dat we de komende tijd in een permanente noodtoestand leven, is een goede manier om het uit te drukken, omdat het geen louter militaire ideologie is. Het is de ideologie van de wetshandhavingsinstituties, waar ook het leger en de binnenlandse veiligheidsdiensten toe behoren."

De twee belangrijkste wetgevende maatregelen uit de antiterrorisme-roadmap hebben de media reeds gehaald: de gezamenlijke definitie van terrorisme en het Europese arrestatiebevel. Deze maatregelen worden voorgesteld als louter het op elkaar afstemmen van het justitiebeleid. In praktijk worden nieuwe politiebevoegdheden ingevoerd. Aan de definitie van terrorisme en terroristische organisaties zullen allerlei bevoegdheden worden gekoppeld. De voorganger van deze definitie, de strafbaarstelling van lidmaatschap aan criminele organisaties, was reeds in het Belgische recht ingevoerd. Nu heeft Minister van Justitie Verwilghen een wetsontwerp op de bijzondere onderzoeksmethoden klaargestoomd. Hiermee wordt de zogenaamde proactieve recherche geregeld, onderzoeksmaatregelen nog voor er een misdrijf gepleegd is maar op basis van het vermoeden dat misdrijven gepleegd zullen worden. Onder deze noemer wil de regering maatregelen mogelijk maken zoals het plaatsen van afluisterapparatuur in woningen, het ongemerkt openen van post, ongemerkte huiszoekingen zonder bevel van de onderzoeksrechter, …

Deze maatregelen worden toegestaan in het kader van criminele organisaties en waarschijnlijk later ook voor terroristische organisaties, wanneer deze definitie in Belgisch recht wordt omgezet.

De definitie van terrorisme en terroristische organisaties is zo breed dat ook allerlei vormen van politiek protest eronder kunnen vallen, zoals geweldloze blokkades en bezettingen. Gekoppeld aan de verregaande onderzoeksmogelijkheden wordt een doorgedreven toezicht op politiek protest mogelijk. Of hoe burgerrechten het slachtoffer van ‘collateral damage' worden in de ‘strijd tegen terrorisme'.

Statewatch heeft ook geen goed oog in de crisisinterventiecapaciteit die de EU uitbouwt. Het richt daarbij ook haar pijlen op de niet-militaire onderdelen.

Jullie staan zeer kritisch tegenover de niet-militaire interventiecapaciteit

Tony Bunyan: "Ik vrees dat het veel te mooi klinkt voor vele mensen. Bij de discussie over de militaire interventiecapaciteit is het tenminste duidelijk waar het over gaat. Als de discussie over niet-militair crisismanagement gaat laten zowel de term ‘niet-militair' als de term ‘crisis' ons denken dat het over iets positief gaat. Ik denk er anders over. Als het initiatief ontwikkeld was uit de humanitaire capaciteit van de EU, waren er waarschijnlijk nóg problemen mee geweest, maar het zou tenminste niet handel of hulp als wapen gebruiken. Of zaken als het vormen van administraties en ervoor zorgen dat die werken naar EU-standaard. Het zou dan in zekere zin uit ‘de betere zijde' van de EU voortgekomen zijn. Waarschijnlijk zou het nog problematische aspecten bevatten maar het zou dan wel van de vraag van een derde wereldland uitgaan. De EU zou dan zeggen: "Je wil hulp en je wil deze van ons, niet om je maatschappij te reorganiseren maar voor dit aspect". Het zou het derde wereld land zijn dat beslist wat het hebben moet.

Nu vertrekken eerst en vooral militairen, om de situatie te stabiliseren. De politie volgt om de openbare orde te handhaven. Je hebt een systeem van law and order nodig, dus je voert rechters in. En vervolgens heb je een administratie nodig om te regeren.

Dit is het grote verschil tussen de VS en de EU: de Amerikanen vallen binnen op militaire wijze en gaan snel weer weg - natuurlijk blijven er officiële vertegenwoordigers achter om de markten open te houden enz, maar er is geen continuüm. De EU stelt dat het geen mesthoop wil achterlaten als het intervenieert, maar iets dat de EU-standaard moet halen. Het probleem hiermee is dat de EU stelt de enige en beste standaard in de wereld te hebben. Maar wat doet een noordelijk geïndustrialiseerd continent denken dat het weet wat het beste is voor een landbouwmaatschappij in de derde wereld? Wat geeft de EU  dat recht? Wat haar dat ‘recht' geeft is natuurlijk haar economische en militaire macht. Zij bepaalt de situatie en wat eruit voortkomt. En in deze situatie komen de feitelijke noden en wensen van de derde-wereld bevolking op de tweede plaats. Niet enkel hun belangen op korte termijn maar ook die op lange termijn."

Als Brit volgt u reeds lang de Noord-Ierse kwestie. Zie je gelijkenissen tussen de militaire interventie in Noord-Ierland en de EU-optie voor militaire interventies?

Tony Bunyan: "Zeker. De les uit Noord-Ierland, van 1969 tot het staakt-het-vuren in 1997, voor één van de meest ervaren koloniale machten in de wereld, was dat ze trachtte een bevolking van 1,4 miljoen mensen militair te controleren en dat ze er niet in slaagde. De Britten gaven zelf reeds toe in 1979 dat ze de oorlog niet op militaire wijze konden winnen maar het politiek moesten oplossen. Ze wisten het maar gingen toch nog twintig jaar door. Dus, om terug te komen op een eerder punt, alle nieuwe draconische maatregelen die nu in de EU genomen worden zullen waarschijnlijk een minimaal effect op het terrorisme hebben. Maar een zeer groot effect op de burgerrechten en de politieke democratie.

(interview: HL)