arch/ive/ief (2000 - 2005)

'Lumumba was een voorbeeld'

Nadine Lavern en Sam Bogaerts maken samen het toneelstuk 'Lumumba-bah!', over de moord in 1961 op de premier van Congo. Volgens hen was de Belgische regering schuldig aan de moord. ,,Ik schaam me ervoor Vlaming te zijn.''

Door Kester Freriks

AMSTERDAM, 30 NOV. Aan de zwarte muur van het repetitielokaal hangt een oude landkaart van Congo, tot 1960 een Belgische kolonie. Er staat nauwkeurig aangegeven welke missies 'katholiek' zijn en welke niet. Intrigerender nog is de nauwkeurige aanduiding van de schatten die het land herbergt: goud, ivoor, uranium, koper, rubber, zink, oliepalm en zwarte gierst: 'negerrijst'.

De Amerikaanse theatermaakster Nadine Lavern en de Vlaamse regisseur Sam Bogaerts maken Lumumba-bah!, een voorstelling over de begaafde, charismatische Congolese premier Patrice Lumumba, die vanavond in Amsterdam in première gaat. Op 17 januari 1961, een half jaar na het uitroepen van de onafhankelijkheid, werd Lumumba vermoord. Zowel Lavern als Bogaerts zijn ervan overtuigd dat de Belgische regering hieraan schuldig is. Bogaerts: ,,Ik schaam me ervoor Vlaming te zijn, te zijn geboren in een land dat Congo heeft uitgehold en kapotgemaakt. Sinds die moord tot zowat op heden schoven de politici de schuld in de schoenen van Congolese opstandelingen. Pas na de verschijning van het boek De moord op Lumumba (1999) van Ludo De Witte besloot het Belgische parlement een enquêtecommissie in te stellen.''

Bogaerts verwierf in Nederland bekendheid met regies voor Toneelgroep Amsterdam en Theater Malpertuis. De zwarte Amerikaanse Nadine Lavern maakte eerder Grab it Grip it en Marv. Zij is opgegroeid in Brooklyn (New York) en hoorde rond haar tiende over Lumumba, van haar vader. Lavern: ,,Ik zag aan mijn vader, aan de emotionele manier waarop hij vertelde, dat hij zich identificeerde met de vrijheidsstrijder Lumumba. Het was in de tijd van Martin Luther King en de Black Panthers. De zwarte gemeenschap werd zich bewust van haar ondergeschikte positie. Er waren veel problemen met de blanken, in Amerika en in Afrika. En Lumumba was een voorbeeld voor de zwarten, als de eerste, met overweldigende meerderheid gekozen premier van Congo.''

Nadine Lavern heeft scherpe kritiek op de hovaardige houding van de blanke regeringen. Refererend aan de aanslagen op 11 september zegt ze: ,,De Amerikanen hebben geen interesse in de andere landen van de wereld. Ik geloof er heilig in dat je bent waar je vandaan komt. Amerika bestaat uit miljoenen mensen die overal vandaan komen. Maar de regering heeft voor al die nationaliteiten geen belangstelling. Onze president Eisenhower stond ook achter de liquidatie van Lumumba, omdat Amerika zoveel zakelijk belangen had in Congo. Voor mij staat gebrek aan historische belangstelling gelijk aan maatschappelijke terugval.''

Patrice Lumumba ging op de dag van onafhankelijkheid, 30 juni 1960, de confrontatie met Koning Boudewijn niet uit de weg. Vlak nadat Boudewijn een speech had gehouden waarin hij zijn vader Leopold II een 'genie' had genoemd die Congo de beschaving had geleerd, nam Lumumba het woord. Hij richtte zich tot zijn eigen volk. Hij hield een vlammende toespraak, waarin hij het koloniale bewind 'slavernij' en 'vernedering' verweet. Lumumba zei: ,,We moesten beledigingen en spot ondergaan, elke ochtend, middag en avond.'' Bogaerts: ,,Boudewijn wilde terstond terugvliegen naar België, maar werd daarvan weerhouden.''

Bogaerts opent het boek van Adam Hochschild, De Geest van Koning Leopold II, met foto's van afgehakte handen en voeten van zwarte kinderen, mannen en vrouwen. ,,Zoiets zou je typerend voor België kunnen noemen: stelselmatig je plan trekken. Het was natuurlijk beledigend van Boudewijn ten overstaan van de Congolese gemeenschap, die zoveel onder de overheersing had geleden, de man die het alles bedacht een 'genie' te noemen. In onze voorstelling maken we gebruik van historisch materiaal, videobeelden, clips en animaties. We hebben veel geput uit het parlementair onderzoek dat op 16 november werd gepubliceerd.''

Lavern: ,,Hoe kan een blanke regering zonder enig teken van schaamte besluiten de gekozen premier te elimineren van een land dat groter is dan Nederland, Frankrijk, België en Italië tezamen? In de voorstelling maken we een reis door de tijd om de verschillende aspecten van kolonialisme en racisme uit te beelden. In de jaren vijftig en zestig was ik een klein, bang kind. Er gebeurde zoveel om me zorgen over te maken. Over die angsten wil ik in Lumumba-bah! spreken en daar vorm en uitbeelding aan geven.''

30 november 2001 NRC