Onze universiteit is niet te koop

Eén dag voor de Wereldhandelsorganisatie in Katar: Actie in Leiden tegen commercialisering van het onderwijs

"Onze universiteit is niet te koop". Een spandoek met deze kreet hing op maandag 3 september voor het Academiegebouw van de Rijksuniversiteit Groningen (RuG). Ongeveer veertig studenten verenigd in het ‘Collectief van Bezorgde Studenten' probeerden door middel van een bezetting de groeiende invloed van het bedrijfsleven op het onderwijs onder de aandacht te brengen. In hun verklaring staat: "We staan niet ver af van een Rabobank-universiteit, waarop Shell colleges geeft over ontwikkelingssamenwerking of Philip Morris onderzoek doet naar longkanker."

Acht november, één dag voordat in Katar de Wereldhandelsorganisatie (WTO) bijeen komt, heeft ook de Directe Actie Groep van EuroDusnie actie gevoerd tegen de uitverkoop van het onderwijs. In Katar staat namelijk de verdere liberalisering van handel op de WTO-agenda. Specifiek richt de WTO-bijeenkomst zich op de liberalisering (lees uitverkoop) van publieke voorzieningen. Daarom vinden deze dagen in tientallen landen acties plaats tegen de WTO bijeenkomst.

Vandaag heeft EuroDusnie's Direct Actie Groep op klaarlichte dag - en uit een bomvolle universiteitskantine - een aantal grote reclameborden verwijdert. Zij staan symbool voor de toenemende invloed van commercie in het onderwijs. De reclameborden zijn vervolgens naar luchthaven schiphol gebracht. Het op Schiphol gevestigde "Worldwide baggage Service" is gevraagd de reclameborden op het vliegtuig naar Katar te zetten, want wij willen ze niet in onze universiteit.

Van de actie is voor de pers beeldmateriaal beschikbaar (06 24236539).

Onze eisen zijn als volgt:

- Geen reclame op universiteiten en scholen.

- Geen gesponsorde docenten/studenten

- Geen gesponsord onderzoek

- Gratis onderwijs voor iedereen (ook voor geillegaliseerden!)

VVD-minister Jorritsma van Economische Zaken heeft onlangs gezegd dat universiteiten meer moeten worden afgerekend op hun marktgerichtheid'. Minister Hermans van Onderwijs heeft zich in soortgelijke taal uitgelaten. Hun uitlatingen passen geheel in het kader van de Verklaring van Bologna van de Europese ministers van onderwijs en het General Agreement on Trade in Service (GATS) van de Wereldhandelsorganisatie: commercialisering van het onderwijs als onderdeel van privatiseringen van overheidsdiensten.

In het openbaar vervoer hebben we het al gezien: internationale bedrijven krijgen de kans om voormalige overheidsdiensten als het openbaar vervoer over te nemen. Omdat zij winst moeten maken zouden zij de diensten veel efficiënter uitvoeren vinden liberalen als Jorritsma. Ook in het onderwijs staat dit te gebeuren. Door het GATS-akkoord zal hoger onderwijs een verhandelbare dienst worden.

Europese onderwijsinstellingen moeten zich aanpassen om op de mondiale onderwijsmarkt tegen de Amerikaanse concurrentie op te kunnen. Daarom is in de Verklaring van Bologna afgesproken om de hoger onderwijssystemen in alle Europese landen (dus niet alleen de EU) op elkaar af te stemmen. Dit is de oorsprong van de Bachelor-Master-structuur (BA/MA). Hierdoor zouden onderwijsinstellingen beter met elkaar moeten kunnen concurreren. Als het aan mensen als minister Jorritsma ligt krijgen zij alleen nog steun als zij ‘marktconform' genoeg zijn en iets kunnen betekenen voor het bedrijfsleven. Onderwijs en onderzoek worden zo nog minder onafhankelijk!

Nationaal onderwijsbeleid en wetgeving worden dus ondergeschikt gemaakt aan de vrijhandel. Indien de regels van het GATS niet worden nageleefd kan een land worden aangeklaagd en kan de WTO handelssancties opleggen. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat het Nederlandse bekostigingssysteem, dat alleen voor erkende instellingen geldt, moet worden aangepast of afgeschaft, zodat instellingen uit andere landen ook hun diensten kunnen aanbieden zonder dat er verschil is met Nederlandse instellingen.

Dit zal tot hogere studiekosten van basisschool tot universiteit kunnen leiden. Met het gevolg dat de toegankelijkheid tot onderwijs afneemt en de sociale uitsluiting groeit. De ‘topmasters' van minister Hermans zijn al een voorbeeld van marktconform gefinancierde opleidingen: de discussie gaat erom of de kosten van deze aanvullende opleiding op hbo-niveau door de studenten zelf of door het bedrijf waarvoor zij gaan werken wordt betaald.

Terecht vrezen dus scholieren- en studentenbonden in Europa en elders dat GATS het maatschappelijk karakter en de toegankelijkheid van het onderwijs zal ondermijnen. GATS komt langs de achterdeur binnen via een handelsverdrag, waarvan de consequenties nog niet in kaart zijn gebracht. Het ergste is, dat de beleidsmakers die bepalen wat er gebeurt, vaak nog niet eens weten welke invloed GATS voor hun beleidsterrein zal hebben. Het verdrag valt immers onder de ministers van handel en niet onder die van onderwijs. Nadat GATS door de Europese studentenbond ESIB genoemd werd op een congres in Stockholm kwam er een grote groep ambtenaren van onderwijsministeries op hen af, om te vragen wat het nu allemaal inhield en of ze er meer vanaf wisten.

Het gebrek aan inzicht wordt ook duidelijk in het rapport ‘Grenzeloos leren' van OCW dat de hoofdlijnen van het Nederlands onderwijsbeleid voor de komende tien jaar verkent. Internationalisering wordt daarin slechts als een trend genoemd waarop studiefinanciering, accreditatie en kwaliteitszorg op korte termijn moeten inspelen. Maar een visie ontbreekt op toegankelijk en maatschappelijk waardevol onderwijs op een internationale markt die aandringt op commercialisering en privatisering.

Plaatselijke scholieren- en studentenbonden moeten laten zien dat zij de commercialisering van het onderwijs in het teken van Bologna en GATS niet zomaar over zich heen laten komen. Sommigen hebben dat op de straten van Praag, Nice en Genua laten zien. Maar nog veel meer scholieren en studenten hebben nog nooit van het GATS-akkoord gehoord, laat staan dat zij weten wat het voor effect het op hun onderwijs zal hebben.

Datgene wat de EU-ministers en de Europese Commissaris voor handelszaken, Pascal Lamy, aan liberalisering en commercialisering in de lopende GATS-onderhandelingen toezeggen, heeft direct zijn weerslag op het dagelijkse leven van scholieren en studenten. En wat een keer is toegezegd laat zich opgrond van een slimme constructie in het GATS-akkoord in feite ook niet meer terug te draaien. Het is dus van groot belang dat beslissingen daarover democratisch en na een open maatschappelijk debat worden genomen. Anders wordt de democratie uitgehold en groeit de macht van multinationals, die hun belangen in de GATS-onderhandelingen goed vertegenwoordigd weten.

Van 9 tot 13 november vindt in Katar de vierde Ministeriële Conferentie van de WTO plaats. Het doel is het startschot te geven voor een nieuwe ambitieuze onderhandelingsronde over verdere liberalisering. Daarmee zal op internationaal niveau de wissel worden omgezet in richting van een maximum aan commercialisering in de toekomst. Liberalisering en vrijhandel betekenen de uitverkoop van alles wat van belang is voor een rechtvaardige maatschappij. Onderwijs dat voor iedereen gelijk toegankelijk is wordt daarvan ook bedreigd.

Meer informatie over de internationale acties tegen de uitverkoop van het onderwijs:

arch/ive/ief (2000 - 2005)