arch/ive/ief (2000 - 2005)

2 oktober 2001

Open grenzen en open mensen in een open maatschappij

Verzet tegen de oorlog als deel van de strijd tegen de neo-liberlae blobalisering

Door Ed Hollants
Freehwere / Autonoom Centrum

De aanslagen op 11 september '01 in de VS hebben tal van negatieve gevolgen, zoals in de meeste discussiebijdragen en analyses geschetst wordt. Maar er zijn ook ontwikkelingen te zien waarvan niet direct te zeggen valt, hoe ze zullen uitpakken. Dat maakt dat we een onstabiele periode ingaan, die een toename van conflicten tot gevolg kan gaan hebben. Van belang is om vanuit het opkomende verzet tegen de neo-liberale globalisering daar een antwoord op te geven.

De VS worden op dit moment bruut wakker geschut. Voor het eerst dringt in bredere kringen het besef door dat Amerika geen eilandje is. Er blijkt nog een hele wereld buiten Amerika te bestaan.
De aanslagen in Amerika brengen vooral Amerikanen het besef bij, dat er in de wereld rondom hen een enorme haat of weerzin is tegen hun land. In het Midden-Oosten is dit het duidelijkst waarneembaar, maar langzamerhand krijgen Amerikanen ook beelden te zien van landen waar ze nauwelijks het bestaan van kenden, waar dezelfde haat te zien is: Pakistan, Afghanistan.
Ook uit de rest van de wereld klinken overal kritische geluiden over Amerika. Het is opvallend dat er een belangrijk verschil is tussen de opiniestukken en analyses uit de niet- westerse wereld en de westerse wereld. In de niet-westerse wereld wordt bijna zonder uitzondering na de afschuw over het gebeuren op 11 september direct gewezen op 'de alledaagse situatie' van grof geweld in de niet-westerse wereld. Geweld dat veelal direct of indirect te maken heeft met de VS. In de VS en Europa worden daarentegen de aanslagen vooral gezien als losstaande gebeurtenissen zonder geschiedenis. Het zou vooral om wrok gaan en angst voor de moderniteit.
Ook in Nederland is er een zelfde verschil van benadering waarneembaar tussen autochtonen en allochtonen.

Amerika wil niets van de kritiek weten en de wereld wordt opgeroepen om met vereende krachten het terrorisme te lijf te gaan middels een coalitie. Geen vrijwillige deelname, want je bent voor of tegen. Tegen zijn heeft als consequentie een economische boycot van de VS en een eventuele bommenregen. Daar heeft niemand zin in, dus buiten Irak en Afghanistan die als schuldigen worden aangewezen van alle ellende is iedereen van de partij. Wel probeert elk land wisselgeld te krijgen voor deelname aan de coalitie. De basis van de coalitie is geen ideologische politieke verbondenheid maar omkoperij en afpersing.
De deelnemende landen zullen hun eisen steeds proberen op te schroeven en uiteindelijk zal de coalitie barsten en blijkt dat het geheel niet meer was dan een façade waarachter onoverbrugbare verschillen schuilen. Ik vraag me trouwens af wie er enig geloof heeft in die coalitie als verdedigers van de democratie en de beschaving. Mocht je al vertrouwen hebben in de VS en Europa dan zal toch daarnaast vooral opvallen dat tal van landen die aan de coalitie deelnemen dictaturen zijn die hun bevolkingen onderdrukken en terreur ondersteunen. Hoe valt te verkopen dat landen als Iran, Syrië of Pakistan, die jarenlang als bases van terreurbewegingen werden gezien, nu ineens in een coalitie tegen terreur zitten? Het is dan ook meer een kwestie van public relations om een eventuele aanval te kunnen verkopen en kritiek in de kiem te smoren. Ondertussen maken diverse landen gebruik van de 'heilige'oorlog tegen het terrorisme om oppositiegroepen, opstandige minderheden of vrijheidsbewegingen in naam van die oorlog extra hard aan te pakken.

Het lijkt er nu op dat de VS aarzelen met een sterke militaire reactie. De gevolgen van een verkeerde inschatting zijn dan ook enorm. Tenslotte lijkt er op dit moment nog geen sprake van oorlog maar van een criminele daad. Begin je als reactie daarop een oorlog dan is de uitkomst daarvan geheel niet zo voorspelbaar. De coalitie is zeer broos en de beelden van honderden onschuldige slachtoffers in Afghanistan zal de islamitische wereld in grote beroering brengen. Blijkbaar begint er bij de machthebbers in de VS dan toch iets door te dringen.

De weerstand tegen een militaire ingrijpen is groot. In de VS en Europa zijn tal van initiatieven die ageren tegen oorlog. Buiten de VS en Europa is er bijna uitsluitend weerstand tegen een militaire ingrijpen. Langzamerhand verschijnen er ook in de westerse wereld meer kritieken die de voedingsbodem voor de aanslagen zien als een gevolg van tientallen jaren buitenlandse politiek van de VS.
Sinds lange tijd kan er weer gesproken worden over de misstanden die de VS in vele, zo niet alle delen van de wereld, mede veroorzaakt hebben. Tenslotte zijn de VS een van de belangrijkste krachten achter terreurbewegingen van de afgelopen vijftig jaar. Of het nu gaat om steun aan contra's in bijna geheel Midden Amerika, aan coupe's in Zuid-Amerika, aan Bin Laden of aan Albanese maffia, telkens blijken de VS achter de schermen te zitten.

Niet alleen Amerikanen komen langzaam tot het inzicht dat hun wereldbeeld niet meer klopt. In Nederland wordt duidelijk dat de veel bejubelde multiculturele samenleving slechts een dun laagje vernis is. Nu begint het laagje als gevolg van de aanslagen te scheuren en wordt ineens duidelijk dat er en grote afstand is tussen 'allochtonen' en 'autochtonen'. Er is vooral onbegrip van autochtonen voor de standpunten en belevingswereld van allochtonen over de aanslagen in Amerika. Niet dat er geen veroordeling van de aanslagen is door allochtonen, maar bij autochtonen is vooral onbegrip over de aanduiding van de oorzaken, namelijk Amerika zelf, en als gevolg daarvan een anti-Amerika en anti-Israel stellingname. Elke keer als er al iets van de gevoelens van allochtonen naar buiten komt wordt dit direct afgestraft door politici en media. Ondertussen gist het onder veel migranten met name van Arabische afkomst. Doordat hun frustraties oplopen - zij zien al jaren met lede ogen de bombardementen op Irak en de gewelddadige onderdukking van Palestijnen aan - en er nauwelijks een uitlaatklep is voor hen, valt te vrezen dat dit ze zich plotseling fel en eventueel gewelddadig gaat uiten. Ondanks dat de meeste migranten eigenlijk niets van Bin Laden moeten hebben is de kans groot dat een deel van hen toch eerder voor hem partij kiest dan voor Amerika als het tot oorlog komt.
Terwijl van allochtonen geëist wordt dat ze zich in het kader van de integratie verdiepen in de geschiedenis en cultuur van Nederland is er nauwelijks sprake is van het omgekeerde. Een Marokkaan(se) identificeert zich, vanuit zijn/haar cultuur en afkomst maar ook vanuit zijn/haar positie als tweederangs burger, met het lot van Palestijnen. Hiervoor is nauwelijks ruimte en begrip in de Nederlandse samenleving. Er is dan ook in het geheel geen sprake van een multiculturele samenleving. De islam blijft voor de meest autochtonen vreemd en eng. In plaats van integratie blijkt dat er in Nederland vooral verschillende culturen naast elkaar bestaan. Ineens wordt het 'o zo tolerante' Nederland opgeschrikt door onvervalst racisme en racistische aanslagen. Verdere polarisatie ligt op de loer.

Je zou kunnen stellen dat de aanslagen ook iets positiefs opleveren, namelijk dat nu een aantal zaken aan het licht komt, die al lange tijd om oplossingen vragen maar voortdurend verdrongen zijn. Doordat ze nu aan het licht komen is er in ieder geval een begin van discussie. Maar zo als het er nu uit ziet zal de discussie beperkt blijven en de repressie toenemen.

Er is ook een verschuiving te verwachten in strategische keuzes van de VS. Amerika weet nu dat het militair en economische supermacht zijn niet meer genoeg is. Het land moet iets doen aan de dubbele standaard in haar buitenlandse politiek en zal haar optreden aan meer mensen dan Amerikanen alleen moeten rechtvaardigen. Er zal dan ook gezocht worden om de scherpste kantjes van deze dubbele standaard er in een aantal conflicten af te halen. Vooral Israël krijgt te maken met een veranderende opstelling van de VS. Het conflict tussen Israël en de Palestijnen is van grote betekenis voor de gehele Arabische wereld. Arabieren zien in Israël de tastbare vijand die hun Arabische land heeft afgepakt en als symbool van de frustraties die zijn opgedaan de vorige eeuw door met name de bemoeienissen van de kapitalistische westerse wereld in de islamitische wereld. Er moet recht gedaan worden. Omwille van de stabiliteit moeten de VS een neutralere positie gaan innemen om het conflict op te lossen. De VS zullen, om haar langdurige oorlog tegen terrorisme te verwezenlijken, wat betekent veiligheid voor Amerikanen en het veiligstellen van Amerikaanse belangen, niet langer alleen op Israël, Saoudi Arabie en Turkije kunnen bouwen. Naast het probleem van Israël is ook Saoudi Arabie op langere termijn een onzekere factor. Ten slotte komt veel van de steun aan en het ideeëngoed van de fundamentalistische islam juist uit Saoudi Arabie. Een kleine elite lukt het daar nog steeds om dit enigszins binnen de perken te houden maar de vraag is voor hoe lang. Het is al veel betekenend dat Saoudi Arabie haar grondgebied niet ter beschikking stelt aan Amerikaanse militairen die Afghanistan willen gaan aanvallen.

De meedogenloze politiek waarmee Amerika maar ook Europa de laatste vijftig jaar elk alternatief voor de kapitalistische economie hebben kapot gemaakt en de wereld ten eigen bate de 'vrije markt' hebben opgelegd, heeft er voor gezorgd dat het enige alternatief voor veel mensen nu de fundamentalistische islam is. Daarnaast speelt ook zeker een rol dat de westerse 'beschaving' voortdurend als superieur wordt bestempeld en daarom alleen al het gelijk aan haar kant heeft. Voor een buitenstaander moet dit lachwekkend overkomen. Deze 'beschaving' heeft het fascisme opgeleverd waar half Europa aan ten prooi gevallen is: Italië, Duitsland, Oostenrijk, Portugal, Spanje en Griekenland. Deze 'beschaving' heeft voor het eerst atoomwapens gebruikt en wel op burgerdoelen, zonder enige schaamte. Deze 'beschaving' heeft gepoogd joden, zigeuners, invaliden, communisten en homoseksuelen uit te roeien. Je kunt niet anders concluderen dat deze 'beschaving' niet beter is dan andere beschavingen. Wel meet de elite van deze 'beschaving' zich de kracht toe om alle anderen te overheersen.
Niet een paar honderd terroristen zijn de werkelijke bedreiging voor deze elite, maar het toenemende verzet van miljoenen tegen de Amerikaanse overheersing op het gebied van economie, cultuur en militaire technologie. Aan de ene kant wordt het verzet vormgegeven door de duizenden ngo's (niet-gouvernementele organisaties) in de wereld die zich keren tegen IMF, Wereldbank, multinationale ondernemingen, en die je kunt scharen onder de anti-globaliseringsbeweging. Aan de andere kant is er in veel landen een groei van islamitisch fundamentalistisch bewegingen maar ook van nationalistisch extreem rechtse groeperingen.

De scheve verhoudingen in de wereld zijn al langer bij velen een punt van discussie dat steeds hoger op de agenda komt te staan. Afgelopen jaar is het de beweging tegen de neoliberale globalisering gelukt discussie, ook in de mainstream media, open te breken en het handelen van IMF en Wereldbank in het defensief te dwingen. Meer en meer mensen beginnen in te zien dat de wereld niet op te delen is in afzonderlijke onafhankelijke delen. Het enorme netwerk van ngo's en basisorganisaties in alle delen van de wereld heeft elkaar mede dankzij internet weten te vinden. Een netwerk niet van machthebbers maar van burgers.

De migratiediscussies bewegen zich ook in de richting van mondiale verantwoordelijkheid. Het beleid van rijke landen heeft zich ontwikkeld in een niets ontziende strijd met desnoods militaire middelen tegen migratie. Tevergeefs, het wordt steeds meer mensen duidelijk dat grenzen niet meer te sluiten zijn. Pogingen die wel daartoe ondernomen worden leiden tot toenemende criminaliteit, uitholling van mensenrechten en militarisering aan de grenzen en binnenlandse controle.
Naast economische factoren en migratie dringt nu ook het besef door dat veiligheid hier samenhangt met veiligheid elders.
Verzet tegen de dreigende oorlog, mondiale verantwoordelijkheid, het verzet tegen de inperking van burgerrechten, zijn dan ook een logisch onderdeel van de ontstane netwerken tegen de neoliberale globalisering. Ook de kritiek van de anti-globalisten wat betreft het gebrek of zelfs het ontbreken aan democratische controle op besluitvormingsprocessen, wordt juist versterkt door de wijze waarop allerlei maatregelen door de VS en Europa genomen worden als reactie op 11 september 2001.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat netwerken tegen de neoliberale globalisering in veel landen nu voorop lopen in het verzet tegen de oorlog. Het aantal mensen dat tegen een oorlog ageert is nu al groter dan tien jaar geleden tijdens de Golfoorlog. De kritiek die veel mensen hebben tegen een militair ingrijpen, is dat ze de aanslagen niet zien als los feit maar deze verbinden aan de wijze waarop de wereld nu in elkaar zit. De dominantie van de VS en Europa, hun cynische machtspolitiek, de armoede in veel landen in contrast met de rijkdom hier en het ontbreken van respect voor andere culturen, worden gezien als voedingsbodem van het terrorisme. Deze kritieken sluiten naadloos aan bij de opkomende beweging tegen de neo-liberale globalisering.

Het is nu vooral nodig om duidelijke standpunten in te nemen en ook een beeld te schetsen hoe het dan wel beter kan of duidelijk te stellen waar je voor bent.
Zoals vanuit een radicaal standpunt rond migratie wordt gepleit voor open grenzen in plaats van uitsluiting en afsluiting (zie bijvoorbeeld ons pamflet 'Vlucht naar voren') zal in de opkomende beweging of netwerk rond veiligheid gepleit moeten worden voor de open maatschappij in antwoord op terreur.
Een open maatschappij betekent dat iedereen zich vrij kan uiten en ontplooien. Een maatschappij die verder reikt dan de landsgrens. Een maatschappij waar geen dominantie is van een cultuur maar een confrontatie van culturen die elkaar niet afwijzen maar elkaar verrijken.
Een beweging moet ook morele standpunten als kern hebben, hetgeen betekent dat terreur ondubbelzinnig moet worden afgewezen. Morele uitgangspunten die ook zouden moeten gelden voor staten en instituties. Zoals de staatsterreur van Israël tegen de Palestijnen veroordeeld en bestreden moet worden, zal dit tegelijkertijd ook moeten gelden voor de zelfmoordacties van Palestijnen. Ook in het verleden zijn maar al te vaak door links de misdaden gepleegd door bevrijdingsbewegingen door de vingers gezien.
Een helder standpunt tegen het Amerikaans beleid maar ook tegen dat van Europese landen moeten we blijven uitdragen.

Voor ons of tegen ons, 'either you are with us or you are with the terrorists', het is de polarisatie die ons opgelegd wordt. Als de staat bedreigd wordt zullen afwijkend gedrag of andere mening als bedreigend gezien gaan worden. Wij moeten de keuze maken of we als eerste Nederlands staatsburger zijn of wereldburger. De strijd tegen terrorisme zal niet zo zeer een militair conflict tussen staten worden maar een binnenlandse oorlog.
Wie echte veranderingen wil, moet inzien dat de weg daartoe lang is, niet vrijblijvend en niet zonder risico's. Het is nu eenmaal een kwestie van afdwingen van veranderingen, en ondermijnen van macht waarbij de andere kant niet met de handen over elkaar gaat zitten toe kijken.
Kortom we moeten zeker nu niet in het defensief gaan of te voorzichtig worden. Voordat je het weet ben je bezig met zelfcensuur. Binnen de voorbereidingsgroep van de manifestatie op 30 september jl. op de Dam in Amsterdam van het 'Platform tegen de Nieuwe Oorlog' bleek ook vooral vrees te bestaan voor anti-amerikanisme, en anti-Israel standpunten en te felle affiches of spandoeken o.a. van Arabische jongeren. In plaats van angst en afwijzing moet juist veel meer contact gezocht worden met allochtonen. Met hen de discussie aangaan en vooral leren luisteren hoe zij de dingen ervaren. De dreigende polarisering moet met alle middelen voorkomen worden.
De formulering van heldere, duidelijke standpunten zijn nodig. Laten we ons daarbij vooral baseren op eigen informatiebronnen en niet meegaan in een media-hype. We moeten vooral doorgaan met het uitbouwen van de mondiale beweging zoals die de laatste jaren ontstaan is.
Met andere woorden: met volle kracht verder globaliseren zowel op grote afstand als in eigen omgeving.

Ed Hollants
Freewhere / Autonoom Centrum

Dit artikel en een 40 tal andere artikelen over de aanslagen (veelal in het engels) evenals tal van artikelen over de globalisering zijn te vinden op http://www.freewhere.nl