arch/ive/ief (2000 - 2005)

De vluchteling wiens asielverzoek is afgewezen wordt enkel nog gedoogd. Hij krijgt hooguit een beschermstatuut met alle onzekerheden vandien. Het document spreekt trouwens niet over vluchtelingen maar over zij die "door omstandigheden gedwongen, op legitieme gronden toegang tot ons grondgebied trachten te krijgen". Het vluchtelingenverhaal is niet belangrijk meer vermits de "legitieme gronden" drastisch worden ingeperkt en de toegangsvoorwaarden tot Europa bepalen.

De EU wil dus een rudimentair asielrecht behouden maar terzelfdertijd met de herkomstlanden actieplannen uitwerken die de potentiële vluchtelingen moeten vertellen dat het de moeite niet meer loont om naar Europa te vluchten. Europa maakt de schotten dicht. De coördinatie voor de strijd tegen de "illegale" immigratie wordt verder opgevoerd en verfijnd. Het afweren van vluchtelingen wordt uitgebreid naar de buiten-Europese ruimte waar geen controle meer is.

De EU bevestigt daarbij het catastrofale onderscheid tussen mensenrechten en burgerrechten dat kenmerkend is voor de ontwikkeling van de Europese natiestaten. Deze ontwikkeling zal uitmonden in het feit dat de EU met een gerust geweten zelfs elementaire mensenrechten voor de vluchteling niet meer zal moeten garanderen: ze blijven hier toch niet, ze kunnen toch geen Europeaan worden..

De richtpunten van Tampere

De vijftien lidstaten van de Europese Unie kwamen op 15 en 16 oktober in Tampere (Finland) samen om "een ruimte voor vrijheid, veiligheid, en rechtvaardigheid in de Europese Unie tot stand te brengen". De Europese Raad pakte drie thema's aan: migratie en asiel, strijd tegen de economische criminaliteit, (het witwassen van geld is een bedreiging voor de Euro), en rechtsspraak. Prodi vond dat deze thema's de burgers het meest aanspreken.

De Unie baseert zich op een aantal internationale en ethische normen zoals mensenrechten, democratische instellingen, rechtsstaat gebaseerd op vrijheid. Het rapport van Tampere stelt dat de verworvenheden van de Europese burgers ook moeten gelden voor "hen die door omstandigheden gedwongen, op legitieme gronden, toegang tot ons grondgebied krijgen". "De Unie", zegt het rapport, "moet daarvoor een gemeenschappelijk asiel- en immigratiebeleid uitwerken, rekening houdend met de noodzaak van een doorgevoerde controle aan de buitengrenzen om illegale immigratie een halt toe te roepen en degenen die deze immigratie organiseren en daarmee verband houdende misdrijven begaan te bestrijden". De uitwijzings- en afweerpolitiek van vluchtelingen bepalen aldus het asielbeleid. Voor haar asielbeleid handhaaft de Unie wel het principe van de volledige en niet restrictieve toepassing van het verdrag van Genève. Maar de conclusies geven daar geen concrete inhoud aan. De definitie is daarbij ook niet optimaal omdat zij niet bepaalt wat vervolging betekent. De term "gegronde vrees" blijft ook zeer vaag wat de staten een enorme vrijheid geeft in de definiering van zij "die door omstandigheden gedwongen, op legitieme gronden,?..". De norm sluit mensen uit die armoede ontvluchten, gender-discriminatie, milieuvervuiling, terrorisme, burgeroorlog.

De Unie is dus een ruimte dat het recht om asiel te zoeken respekteert maar zij is geen immigratieruimte ondanks de grote hoeveelheid immigranten, gastarbeiders die sinds de laatste wereldoorlog in Europa zijn binnengekomen. Economische redenen zijn geen grond voor asiel. Volgens de EU zijn de grootste groep asielzoekers geen vervolgde vluchtelingen maar opportunistische immigranten die de asielprocedure misbruiken met illegale klachten. Asielzoekers zijn speculanten. De term asiel-shopping duidt op het weinig positieve beeld van de vluchteling in Europa. Het was de term die gebruikt werd voor asielaanvragers die een verzoek in een ander land indienden wanneer ze door het vorige land werden afgewezen.

Het asiel- en vluchtelingenbeleid zijn niet langer meer het terrein van het Ministerie van Arbeid of Migratie, maar staat nu hoog op de internationale politieke agenda. Het eist de aandacht op van staatshoofden, kabinetten en van belangrijke ministeries die betrokken zijn bij defensie, binnenlandse veiligheid en buitenlandse betrekkingen.

Arguing about International Legal norms in Parliamentary Asylum Debates, Niklaus Steiner, Global Society nr.3 1999

Internationale normen

Het document vermijdt het woord 'vluchtelingen'. De term vluchteling wekt sympathie op en zet aan om te helpen. De Raad van Europa maakt de schotten dicht. Zij focust op illegale immigranten. De asielnorm van de vluchtelingenconventie is nog altijd een machtige internationale norm die zelfs de aanhangers van de strengste asielprocedures niet openlijk met de voeten willen treden. Het non-refoulement-principe is de andere cruciale norm van de vluchtelingenconventie waar de Unie niet omheen kan wil zij haar imago van respect voor mensenrechten hoog houden. Het non-refoulementprincipe is effectief om de afgewezen asielzoekers een tijdelijk beschermstatuut met beperkt verblijfsrecht en status te geven.

Ondanks de macht van deze internationale normen zijn de individuele staten onder geen enkel beding verplicht asiel te erkennen. Wanneer ze het toekennen volgen ze een internationale norm en geen internationale wetgeving.